tirsdag 25. juli 2023

Hvor mange s-lyder finnes det?

Da vi lærte norsk, lærte vi at bokstaven S lager lyden /s/. Enkelt. Men så lærte vi engelsk, og oppdaget at bokstaven S også kan lage lyden /z/, og så hadde vi kanskje også fått med oss at S kunne kombineres med andre bokstaver, så som K i «skilt», KJ i «skjell» eller en foranstilt R i «harsk», eller kanskje til og med S foran en L som i «Oslo», og plutselig innser vi at bokstaven S også kan lage lyden /ʃ/. Hvor mange s-lyder finnes det egentlig?

Endring 26. juli 2023: Tilføyde kommentar om nordnorsk r.

De fem klassene av S-lyder med IPA-symbol. Av Tor-Ivar Krogsæter
De fem klassene av S-lyder med fonetiske symbol. CC by NC SA. Av Tor-Ivar Krogsæter.

Grunnleggende lydlære

Hvis du har lest bloggen min før, vet du at jeg kan være overmåte begeistret for en digresjon eller to; i dag er intet unntak, så før jeg går løs på å forklare de forskjellige s-lydene, kan det være greit å ha litt grunnleggende kunnskap om fonologiske (ɔ: lydlære) fagord og ikke minst om hvordan vi bruker taleorganet vårt for å lage lyder. I europeiske språk dannes lydene vanligvis ved at vi støter luft ut, skjønt i norsk tale er det ikke uvanlig å si enkelte ord med inngående luftstrøm, så som et innoverpust-ja. Aprille og Joe synes visst at slike rare lyder er ganske morsomme. Men det finnes også en tredje måte å lage lyder på, som ikke innebærer noen luftproduksjon i det hele tatt: Såkalte ikkepulmoniske lyder eller «velarisk ingressive språklydar», ɔ: klikk, dannes ved at lepper og/eller tunge presses sammen og slippes på ulike vis. Disse konsonantene kan være for eksempel bilabiale, altså det smattet du lager med begge leppene dine; tegnet i det internasjonale fonetiske alfabetet for denne lyden er /ʘ/ (U+0298). Et annet klikk de fleste av oss fint greier, er det dentale klikket, altså lyden du lager når du sier tsk, tsk til noen; IPA-tegnet for denne lyden er /ǀ/ (U+01c0). Et tredje klikk de fleste av oss lærer tidlig, er det laterale klikket, altså lyden du lager når du skal få en hest til å gå; lyden lages ved å presse tunga mot jekslene og slippe, og IPA-tegnet er /ǁ/ (U+01c1).

Jeg kommer garantert til å skrive mer om dette seinere, f.eks. i sammenheng med rollegenerering i Hackmaster, siden svimohzerne mine også bruker klikklyder, sånn som Yngvilds Akhilleas lærling ǀka!ō̃ (ɔ: noe i nærheten av [tsk]ka[tl]ong).

Det som følger her er i stod grad basert på Store norske leksikon språklyd.

Når vi lager språklydene vi kjenner fra språkene våre (de indoeuropeiske språkene), skjer dette i hovedsak ved å føre luftstrømmen gjennom taleorganene. For slike språklyder passerer luftstrømmen først stemmerissa (glottis). Her dannes glottale lyder som /h/ eller danskenes støt, eller britisk glottal stopp (/ʔ/) som når de utelater -t-en i partly (/ˈpɑt.liː/ → /ˈpɑː.ʔliː/), butter (/ˈbʌ.tə/ → /ˈbʌ.ʔə/) eller little (/ˈlɪ.t(ə)l/ → /ˈlɪ.ʔʊl/). Deretter går strømmen videre til munn- og nesehula. Når ganeseilet er senket, får vi nasale lyder som m, n og ng (/ŋ/) eller nasale vokaler, som i latinsk monstrum som egentlig skal uttales [ˈmõːs̠t̪rʊ̃ˑ] eller portugisisk rã (frosk): /ʁɐ̃/.

Når ganeseilet er hevet, altså nesekanalen lukket, dannes munnlydene, og munnhulas lyder deles inn i følgende områder:

Munnhulas anatomi lydlære (fonetikk) norske og latinske begrep (fagord) | Munnhula sin anatomi i lydlære med norske og latinske omgrep (fagord)
Munnhula sin anatomi med norske og latinske betegnelser, slik de brukes innen fonetikken (lydlære). Bildet er hentet fra Fonetikk og fonologi Pensumlitteratur Kulbrandstad L A 1993, men teksten er oppdatert og korrigert av meg.
  • faryngal (svelg)
  • uvular (drøvelen)
  • velar (bløte gane)
  • palatal (harde gane)
  • alveolar (gommene)
  • dental (ved tennene)
  • labiodental (underleppe mot øvre fortenner)
  • bilabial (leppe mot leppe)

Munnkanalen kan dessuten være helt sperret, innsnevret eller åpen; en danner da henholdsvis lukkelydene b, d, g, p, t, k; frikativene (også kalt spiranter eller gnisselyder), så som sj, s, f, v, kj; og vokalene.

S-lyder: sibilante frikativer

I europeiske språk er de vanligste sibilante frikativene s- og sj-lydene. Latin gir oss her et interessant perspektiv: Ettersom latin ikke hadde begge lydene, kun én enkelt, og på samme måte som norsk ingen stemt variant (en z-lyd), var den latinske s-lyden ikke som den norsk; den var heller en tilbaketrukken s. Egentlig kan man våge å påstå at den alveolare s-en og den postalveolare sj-en er henholdsvis framstrukne og tilbaketrukne. Kanskje høres det underlig ut, men det er ganske så logisk: I språk som ikke enda har utviklet noen forskjell på alveolar og postalveolar s, uttales s-en i den nøytrale såkalt tilbaketrukne posisjonen (ɔ: tilbaketrukken i forhold til en alveolar s). Man finner en slik s i finsk, hvis jeg ikke tar mye feil, så man kan høre dømer på dette i moderne vestlige språk; jeg mistenker at det er det samme vi hører i mange asiatiske språk, der forskjellen mellom har ført til mang en billig spøk, som for eksempel forskjellen på «city burger» og «shitty burger». Jeg husker ikke helt hvilken film akkurat det var fra, men synes å huske at det var enten Romeo Must Die, Rush Hour eller muligens Dødelig våpen 4. Vi har dermed tre varianter som er innen det samme aspektet: s-lyd, sj-lyd og den nøytrale tilbaketrukne s-lyden, alle med stemte varianter:

  • /s/ ≡ /z/: alveolar ustemt og stemt
  • /s̠/ ≡ /z̠/: tilbaketrukken ustemt og stemt
  • /ʃ/ ≡ /ʒ/: postalveolar ustemt og stemt

Merk at den tilbaketrukne sibilanten skrives med som s- og z-lydene, men med tilføyd subskriptdiakritisk minus, altså /s/ → /s̠/ og /z/ → /z̠/. Merk videre at selv om såkalt standardnorsk ikke har en stemt postalveolar sibilant frikativ, en zj-lyd, har vi det i Nord-Norge, der dette er en ganske vanlig uttale av r, til dømes i Røst: /ʒøsːt/ i stedet for /ɾøsːt/.

De retroflekse og palatale sibilante frikativene

I tillegg til lydene vi vanligvis tenker på som sibilanter, har vi to lyder til retrofleks og palatal sibilant frikativ. En retrofleks – bokstavelig talt ‹tilbakebøyd› – lyd er en lyd der tunga bøyes bakover i munnen. Det høres underlig ut, men vi er allerede godt vant til å lage den lyden: bart, har’n, barde og ikke minst tjukk l er alle varianter av retroflekse lyder. For å lage en retrofleks sibilant frikativ kan du dermed stille opp tunga for å si rt-lyden i bart, men så i stedet la lufta strømme ut som for å si s, uten å flytte tunga. Dette er en lyd vi ikke er særlig vant til, skjønt det later til at ikke alle er enige om hva den norske sj-lyden er, om den er en postalveolar s eller en retrofleks s; jeg vet iallfall for min del at jeg ikke bøyer tunga tilbake for å lage lyden. Mandarinkinesisk, derimot, har lyden. Den litt underlige sj- og zj-lyden som vi ikke vet helt hvor vi skal plassere? Det er en slik en: en retrofleks sibilant frikativ.

Den palatale sibilante frikativen er en variant av det vi kaller kj-lyd. Den egentlige kj-lyden er en ikke-sibilant frikativ (/ç/ ≡ /ʝ/: stemt palatal ikke-sibilant frikativ), men mange områder gjør denne spissere. Hva er egentlig forskjellen? Wikipedia viser her til Pro Audio Files, som forteller dette (her oversatt av meg):

Sibilans er vanligvis sentrert mellom 5 kHz til 8 kHz, men kan opptre langt over dette frekvensspennet. [—]

Fonetisk sett kommer sibilans av ei lydforming vi kaller frikative konsonanter. Når slike lyder ytres, blir luftveien (vanligvis munnen) dramatisk innsnevret av to anatomiske punkt, som tennene, tunga eller ganen.

Denne trykkøkninga forårsaker noe støy som skaper konsonantlydene som vi kjenner igjen i setninger som «Solveig sitter sidelengs på tennistralla.» Sibilans er et nødvendig trekk ved mennesketale, men når (subjektivt sett) for mye støy skapes når disse konsonantene uttales, for vi ei særs distraherende hardhet i lyden.

Sibilance at the Source (best read with sibilant whistle)

At lyden er sibilant eller ikke-sibilant sier altså noe om hvor spiss den er, med andre ord hvor innsnevret luftstrømmen er. Vi har dermed disse sibilante frikativene gjenstående:

  • /ʂ/ ≡ /ʐ/: retrofleks ustemt og stemt
  • /ɕ/ ≡ /ʑ/: palatal ustemt og stemt (variant av kj)
Kj-lyder: ikke-sibilante frikativer

Den vanlige transkripsjonen av kj-lyden vår i norsk er som /ç/. I motsetning til den sibilante varianten, er denne mindre skarp. Men dette er en stemmeløs lyd; som med alle de andre variantene kan man ha en stemt variant også, en lyd som er nokså fremmed i norsk, men som kan forekomme dersom man sier «ja» med veldig sterkt trykk og gjerne noe forlenget j i begynnelsen. Dette gir oss de siste variantene:

  • /ç/ ≡ /ʝ/: palatal ikke-sibilant frikativ, ustemt og stemt
    (den ustemte: vanlig transkripsjon av kj)

Oppsummering

Det er altså flere varianter av s-lyden enn hva man vanligvis tenker på: en alveolar ustemt og stemt s, altså en vanlig s- og z-lyd; en tilbaketrukken s- og z-lyd, som vi finner i for eksempel finsk, latin og gresk (og gammelgresk); en postalveolar sj- og zj-lyd, som i norsk sjokolade og i fransk jus (fransk /ʒy/ gir norsk sjy, /ʃy/, siden vi ikke har noen stemt sj-lyd) eller déjà vu (som på norsk uttales deʃɑˈvyː/, slett ikke som på engelsk /deɪ̯ʃɑːvʊː/); en retrofleks sj- og zj-lyd, som vi finner for eksempel i kinesisk (altså en sj-lyd, men med tunga bøyd tilbake som for å si «bart»); og en palatal ustemt og stemt kj-variant, en spissere versjon av kj-lyden vi kjenner i norsk (og det stemte motstykket til denne).

Ut over dette har vi den ikke-sibilante frikativen vi kjenner i ord som kjøtt (ikke skjøtt), kjede (ikke skjede), kysse (ikke skysse), kikke (ikke skikke) og så videre. Kort oppsummert kan man dermed si at det er fem distinkte s-lyder vi skiller mellom, samt de stemte motstykkene til disse, og i tillegg en ikke-sibilant variant av den palatale sibilanten. Denne siste former tunga ganske annerledes, mer som en dal, så den kan ikke regnes med blant disse s-lydene.

Lagt inn av Canned Man kl. 13:16 0 kommentarer
Etiketter: , , , ,

mandag 24. juli 2023

Rollespel: Alternativt talsystem Ⅲc – tala over trīr (12)

Forslag til talsymbol for talet 12², med krøllane erstatta av kun strekar.
Forslag til talsymbol for talet 12², der krøllane er erstatta av kun strekar; teiknet er sett saman av 11•12₁₂, ɔ: 11 × 12¹ + 12 × 12⁰. Eit alternativ til dette talet hadde vore det matematisk meir fornuftige 1•0•0₁₂, ɔ: 1 × 12² + 0 × 12¹ + 0 × 12⁰.

I dei tidlegare postane har eg lagt fram først ein idé om eit anna talsystem – eit tolvtalsystem – so vist korleis andre kulturar sine talsystem kan sjå ut, og so i ei lengre utgreiing over først to tidlegare postar og no denne presentert idéen min til eit tolvtalsystem der grunnstrukturen er bygd på fire unike talord som dei bygde ei heil talrekkje på. Eg er framleis svak for den opphavlege idéen min med rekkja som du kan sjå i sidemargen på høgre side.

  • 1–12 (1₁₂–10₁₂):
    æinnj, tu, tri, fir, fæm, sæks, sjau, åttå, pæis, ti, ølljøv, tølv
  • 13–24 (10₁₂–20₁₂):
    æinnjtølv, tutølv, tritølv, firtølv, fæmtølv, sækstølv, sjautølv, åttølv, peistølv, titølv, ølljøtølv, tvølv (jamfør qui > kvi og eu > ev)
  • Teljing på 20₁₂-tala og opp:
    æinnj-og-tvølv, tu-og-tvølv, tri-og-tvølv, fir-og-tvølv […] ått-og-tvølv […] øllj-og-tvølv
  • 36, 48 etc. (30₁₂, 40₁₂ etc.):
    trølv, firølv, fæmølv, sæksølv, sjauølv, åttølv, peisølv, tiølv, ølljølv
  • 144 (100₁₂): stortølv:
    /stuːʈøɽ(v)/ > stølv: /støɽ(v)/.
  • Multiplar av 100₁₂:
    tustølv (eller tvistølv), tristølv

Men den nye talordrekkja eg har landa på, er då i staden bygd på dei nemnde fire unike grunntalsljodane som har gjeve tre grunntalord kvar, som har gjeve meg rekkja:

  • ūn (0);
  • ū̆nnj (1), ūt (2), ūtr (3);
  • ǣ̆nnj (4), ǣt (5), ǣtr (6);
  • tū/tū̆nnj (7), tūt (8), tū̆tr (9);
  • trī/trī̆nnj (10), trīt (11), trīr (12).

I denne (foreløpig) siste posten om tolvtalsystemet, skal eg sjå på kva som kan vere namnet på dei samansette tala, inkludert moglege teikn for 100₁₂ og 1000₁₂.

Tidlegare postar om talsystem:

Tala over tolv

For større tal følgjer tolvtalsystemet mitt det same systemet som me er vane med i norsk, i alle fall me som er vaksne: Det lægste talet først, so det større talet, fram til det som tilsvarar vårt 100, altso 144. Sjølv om det ser vanskeleg ut å ha eit tal som 144 å rekne mot, merk at det for dei ikkje hadde vore noko meir underleg enn vårt 100, sidan det hadde vorte skriven med dei same siffera, ɔ: 10012 = 14410 og 10010 = 8412. Denne oversikten gjer det lettare å sjå:

Oversikt over tala frå 0 til 143 med kongerekkjene med sifferet for 12 og dermed òg 12², altso 156.
Oversikt over tala frå 0 til 143 med kongerekkjene med sifferet for 12 og dermed òg 122, ɔ: 156.
Grafikk og skrift: Tor-Ivar Krogsæter.
Skrifta kan du laste ned frå Google Disk-en min; teikna er å finne i området U+2460–246b (①–⑫) og null på U+24ea (⓪).
Namn på tala frå null til tolv gangar tolv

Dei norrøne ‑ten-tala – þrettán/þrétján (þrír/þrjár/þrjú), fjórtán (fjórir/fjórar/fjǫgur), fimtán (fim/fimm), sextán (sex), sjaután (Eg var ikkje klar over at sjau var det norrøne ordet for sju då eg foreslo det i den tidlegare posten min, so det var litt artig å oppdage no.)(sjau), áttján (átta), nítján (níu) – er alle sett saman av grunntalet plus eit tillegg ‑t(j)án. Ordet tjue kjem av tjogu som var sideform av tuttugu som kom av tveir tigir: ‹to tiarar›. Dette er ein annleis konstruksjon enn den me finn i til dømes latin (og gresk, persisk og sanskrit), som i staden uttrykkjer multiplikasjon; latinsk vīgintī kjem av taladverbet bīs > vī + centī > gentī > gintī: ‹to gangar av ti›.

Kjelde: Norrøn ordbok (Samlaget 1990) og Yann de Caprona: Norsk etymologisk ordbok (Kagge forlag 2013).

Talsystemet mitt brukar den norrøne (norske) måten å lage tal på, og difor blir talrekkja slik:

Oversikt over talord i tolvtalsystemet
1) Jf. tolv < tolf.
2) Jf. norrønt einntolf. Ein får i daglegtale elisjon av ‑r‑ i trīr etter ‑nnj, for å lette uttala. I skrift er han gjerne bevart.
3) Jf. norrønt tveirtolf.
4) Jf. norrønt þrírtolf.
5) Formene på _c er sideformer, jamfør titen = 20, tjueti = 30, trettiti = 40, førtiti = 50; Bilbo sin ellevtiførste bursdag.
6)
a) Jf. «to-tolvarar», jf. norrønt opphav til «tjue» < tuttugu < tveir tigir: to tiere; altså ūt-av-trīr: ‹to av tolvar[ane]›.
b) Trykket fell alltid på første staving, så unnjūtatrīr, ūtūtatrir, ūtrūtatrīr.
c) Gjerne også sagt med ein innskoten ‑å‑, altså unnjåūtatrīr (ein-og-to-av-tolv), ūtåūtatrīr (to-og-to-av-tolv) og so bortetter.
7) For alle samansette tal, altså tal større enn trīr, fell -t-en vekk i vanleg tale, men er framleis til stades i skrift (for dei få som kan det). Ordet var altså opphavleg ūtrtrīr, men er ikkje tatt med i rekkjene under for å gjere det ryddigare å sjå. Dette gjeld for alle tala på _3, _6, _9 og _c, forutan 1c.
8) Tilføyinga av -nnj-endinga er ikkje ei tilføying i så måte; det er meir at ho blei halde fast på frå gamal tid for å skilje desse tala frå dei større trīr-tala. På tala frå 2_ og oppover, blir ‑nnj vanlegvis berre sagt på _1 og _4. Ein får dermed desse gruppene:
unnj, ænnj, tū, trī (_1, _4, _7, _A); ūt, ǣt, tūt, trīt (_2, _5, _8, _B); ūr, ǣr, tūr, trīr (_3, _6, _9, _C) med bortfall av innskoten ‑t‑.
Frå 7_ og oppover får ein problemet med to tilstøytande konsonantar på _8-tala; dette gjer at vokalen blir kort og konsonanten lang, altså meir som tutt-unnjatrīr enn tut-tunnjatrīr. Talarar som ikkje gjer dette, legg heller til ‑nnj på _7-tala her, med forkorta ‑u‑vokal i mellom, altså tunnjunnjatrīr, ikkje *tūnnjunnjatrīr.
9) Forskjellen på 1-8 tŭ(t)trīr og 7-0 tūtrīr, og vidare 1-b trĭ(t)trīr og a-0 trītrīr ligg primært i vokallengda: 7-0 og a-0 har ein lang i-ljod – /iː/ – medan 1-8 og 1-b får kort vokal og tenderar mot å forlengje den påfølgjande konsonanten eller leggje inn ein glottal stopp i forkant, ɔ: anten /tutː.triːr/ eller /tuɁ.triːr/ og /tritː.triːr/ eller /triɁ.triːr/.
10) Den eldre forma av trīr, trītr, var tidlegare i bruk, av di dei såg stortalrekkja (også kalla «kongerekkja») på cx, altså jamfør tolvtiein til tolvtitolv, som viktigare, større. I dag blir desse tala brukt for å omtale noko som er ovstort og flott: Ikkje berre trīrtrītutrīr, men trīrtrīr penningar kravde dei i skuld!, ɔ:, jamført vårt talsystem (og rekna ned til titalstoppen) Ikkje berre hundre, men ti-og-titi kroner kravde dei i skuld! (ordrett blir det Ikkje berre stortolv, men tolvtolv penningar kravde dei i skuld!).
11) Som 5) er dette eigenleg ei sideform. Ordrett tydar ho tolv-tolvarar.
12) Som 7) er i-en med kun i skrift.
13) Mellomljoden går tapt då han ikkje trengst for å verte forstått; han er bevart i skrift. Nokon seier berre «-ǣrir».
14) Ein seier det utan innskoten ‑a‑ når ein verkeleg vil leggje trykk på talet, og da særleg i heilage/høgtidelege samanhengar.
1 _0 _1 _2 _3 _4 _5 _6 _7 _8 _9 _a _b (_c)
12
0_ ūn ŭ̄nnj ūt ūtr æ̆̄nnj ǣt ǣtr tunnj tūt tŭ̄tr trinnj trīt trīr
1_ trīr1 ŭ̄nnj-
t(r)īr2		 ū-
trīr3		 ūr-
t(r)īr4 7		 æ̆̄nnj-
t(r)īr		 ǣ-
trīr		 ǣr-
t(r)īr		 tunnj-
t(r)īr8		 tut-
trīr9		 tūr-
t(r)īr		 trinnj-
t(r)īr8		 trī-
trīr/
trĭt-
tīr9		 (trīr-
trīr)5 10
2_ ū́ta­trīr6 ŭ̄nnj-
ūta-
trīr6		 ūt-
ūta-
trīr		 ūr-
ūta-
trīr		 æ̆̄nnj-
ūta-
trīr		 ǣt-
ūta-
trīr		 ǣr-
ūta-
trīr		 tū-
ūta-
trīr8		 tūt-
ūta-
trīr		 tūr-
ūta-
trīr		 trī-
ūta-
trīr8		 trīt-
ūta-
trīr		 (trīr-
ūta-
trīr)5
3_ ūra­trīr ŭ̄nnj-
ūra-
trīr13		 ūt-
ūra-
trīr		 ūr-
ūra-
trīr		 æ̆̄nnj-
ūra-
trīr		 ǣt-
ūra-
trīr		 ǣr-
ūra-
trīr		 tū-
ūra-
trīr		 tūt-
ūra-
trīr		 tūr-
ūra-
trīr		 trī-
ūra-
trīr		 trīt-
ūra-
trīr		 (trīr-
ūra-
trīr)5
4_ ænnja­trīr ŭ̄nnj-
ænnja-
trīr		 ūt-
ænnja-
trīr		 ūr-
ænnja-
trīr		 æ̆̄nnj-
ænnja-
trīr		 ǣt-
ænnja-
trīr		 ǣr-
ænnja-
trīr		 tū-
ænnja-
trīr		 tūt-
ænnja-
trīr		 tūr-
ænnja-
trīr		 trī-
ænnja-
trīr		 trīt-
ænnja-
trīr		 (trīr-
ænnja-
trīr)5
5_ ǣta­trīr unnj-
ǣta-
trīr		 ūt-
ǣta-
trīr		 ūr-
ǣta-
trīr		 ænnj-
ǣta-
trīr		 ǣt-
ǣta-
trīr		 ǣr-
ǣta-
trīr		 tū-
ǣta-
trīr		 tūt-
ǣta-
trīr		 tūr-
ǣta-
trīr		 trī-
ǣta-
trīr		 trīt-
ǣta-
trīr		 (trīr-
ǣta-
trīr)5
6_ ǣra­trīr unnj-
æ̆̄ra-
trīr13		 ūt-
æ̆̄ra-
trīr		 ūr-
æ̆̄ra-
trīr		 ænnj-
æ̆̄ra-
trīr		 æ̆̄t-
æ̆̄ra-
trīr		 æ̆̄r-
æ̆̄ra-
trīr		 tū-
æ̆̄ra-
trīr		 tūt-
æ̆̄ra-
trīr		 tūr-
æ̆̄ra-
trīr		 trī-
æ̆̄ra-
trīr		 trīt-
æ̆̄ra-
trīr		 (trīr-
æ̆̄ra-
trīr)5
7_ tunnja­trīr9 unnj-
tunnja-
trīr		 ū‑/ut-
tunnja-
trīr		 ūr-
tunnja-
trīr		 ænnj-
tunnja-
trīr		 ǣ‑/æt-
tunnja-
trīr		 ǣr-
tunnja-
trīr		 tū(nnj)-
tunnja-
trīr		 tut-
tunnja-
trīr8		 tūr-
tunnja-
trīr		 trī-
tunnja-
trīr		 trī‑/trit-
tunnja-
trīr		 (trīr-
tunnja-
trīr)
8_ tūta­trīr unnj-
tūta-
trīr		 ū‑/ut-
tūta-
trīr		 ūr-
tūta-
trīr		 ænnj-
tūta-
trīr		 ǣ‑/æt-
tūta-
trīr		 ǣr-
tūta-
trīr		 tū(nnj)-
tūta-
trīr		 tut-
tūta-
trīr		 tūr-
tūta-
trīr		 trī-
tūta-
trīr		 trī‑/trit-
tūta-
trīr		 (trīr-
tūta-
trīr)
9_ tūra­trīr12 unnj-
tūra-
trīr		 ū‑/ut-
tūra-
trīr		 ūr-
tūra-
trīr		 ænnj-
tūra-
trīr		 ǣ‑/æt-
tūra-
trīr		 ǣr-
tūra-
trīr		 tū(nnj)-
tūra-
trīr		 tut-
tūra-
trīr		 tūr-
tūra-
trīr		 trī-
tūra-
trīr		 trī‑/trit-
tūra-
trīr		 (trīr-
tūra-
trīr)
a_ trinnja­trīr9 unnj-
trinnja-
trīr		 ū‑/ut-
trinnja-
trīr		 ūr-
trinnja-
trīr		 ænnj-
trinnja-
trīr		 ǣ‑/æt-
trinnja-
trīr		 ǣr-
trinnja-
trīr		 tū(nnj)-
trinnja-
trīr		 tut-
trinnja-
trīr		 tūr-
trinnja-
trīr		 trī-
trinnja-
trīr		 trī‑/trit-
trinnja-
trīr		 (trīr-
trinnja-
trīr)
b_ trīta­trīr unnj-
trīta-
trīr		 ū‑/ut-
trīta-
trīr		 ūr-
trīta-
trīr		 ænnj-
trīta-
trīr		 ǣ‑/æt-
trīta-
trīr		 ǣr-
trīta-
trīr		 tū(nnj)-
trīta-
trīr		 tut-
trīta-
trīr		 tūr-
trīta-
trīr		 trī-
trīta-
trīr		 trī‑/trit-
trīta-
trīr		 (trīr-
trīta-
trīr
c_ (trīr(a)­trīr)11 (unnj-
trīra-
trīr)		 (ū‑/ut-
trīra-
trīr)		 (ūr-
trīra-
trīr)		 (ænnj-
trīra-
trīr)		 (ǣ‑/æt-
trīra-
trīr)		 (ǣr-
trīra-
trīr)		 (tū(nnj)-
trīra-
trīr)		 tut-
trīra-
trīr)		 (tūr-
trīra-
trīr)		 (trī-
trīra-
trīr)		 (trī‑/trit-
trīra-
trīr)		 (trīr-
trīr(a)-
trīr)14
Namn på tala frå tolv gangar tolv og opp: «hundre» i tolvtalsystemet

No gjenstår det berre å finne ut kva dei store tala blei kalle. Som tabellen over syner, hadde dei namn på dei fyrste tala frå 144 og opp. Talet 144 hadde fleire namn: Dei kunne seie elv-tolv-tolv (jamfør ni-ti-ti altså nittiti altså hundre) kunne dei seie trīrtrītatrīr; eller dei kunne seie tolv-tolv, som eit 12-12-0 (jamfør ti-ti (som eit 10-10-0), altså hundre), altså trīratrīr. Men akkurat slik som me i titalsystemet vårt hadde behov for å nemne tala over niognitti eller over hundre og nitten (talordet hundre kunne tyde 100 eller 120; 120 blei av og til kalla «storhundre») for noko anna, hadde også folket her behov for eit eige ord for «mange» og «ovleg mange». Men kva? Å sjå på etymologien til orda «hundre» og «tusen» kan vere til hjelp:

hundrað n[eutrum]. 1. 120, h. tolfrætt («stort hundre»), men stundom (etter lat.) = 100, h. tírætt; með hundraði riddara (el. með hundrað riddarum); falla hundruðum, falle i hundrevis. 2. 120 alner, særleg av vadmål (for h. vaðmála sjå vaðmál). 3. = 120 aurar, N[orges ]g[amle ]l[ove] I 69⁶, 71¹⁶. Om ordlaga h. jarns og h. silfrs, sjå jarn og silfr.

Norrøn ordbok

hundre: grunntallet 100. Av norrønt hundrað, som betydde først oftest «120» og seinere «100». Disse to betydninger av hundre levde videre på norsk som henholdsvis storhundre og vesle (lille-) hundre. [–––] På gotisk heter «hundre» taihund-taihund som egentlig betyr «ti-tiere». Det svarer til norrønt tiu-tigir For 110 sa man på norrønt ellifu-tigir. For 120 valgte man ikke å si tolf-tigir «tolv-tiere», men altså hundrað som går tilbake til germansk *hundarada, som bygger på *hundá- «hundre» + radá- «tall» (andreledd er gjennom indoeuropeisk kanskje beslektet med latin ratio, rationis (eg. ratiō, ratiōnis) «beregning, fornuft», derav lånordene ratio og rasjonell).

Norsk etymologisk ordbok

Storhundre, 120 stk. = 10 tylfter = 6 snes = 2 skokk. Dette til forskjell fra smalt hundre = 100 stk. Innenfor trelasthandelen var s. i bruk ennå etter midten av 1800-tallet, og ved salg av råfisk i Nord-Norge helt inn på 1900-tallet.

Norsk historisk leksikon : Næringsliv, rettsvesen, administrasjon, mynt, mål og vekt, militære forhold, byggeskikk m.m. : 1500–1800, redigert av Fladby, Imsen og Winge, J. W. Cappelens forlag ⅍, Oslo, 1974.

Storhundret var altså i bruk så seint som på oldeforeldrene mine si tid sørpå, og besteforeldrene mine si tid nordpå.

I den tidlegare posten min hadde eg jo eit forslag, som eg i grunn likte ganske godt; eg synte til det i ingressen her. Der tok eg utgangspunkt i ei talrekkje som var meir normalnorsk og enda på ti, ølljøv, tølv. For 12 × 12 foreslo eg stortølv > stølv (og i hovudet mitt høyrde eg det med tjukk l). Det var lett å konstruere nye tal på det: tostølv, trístølv, firstølv for 200₁₂, 300₁₂, 400₁₂ (= 288₁₀, 432₁₀, 576₁₀). Men *stortrīr > strīr kling ikkje godt. Men å leggje til hundre på det fungerar faktisk rett så godt: hundrað + trīr > huntrīr. Men etymologisk heng det kanskje ikkje heilt godt saman. Caprona fortel at:

Den indoeuropeiske formen for «hundre» har man rekonstruert som *(d)kmtóm, som egentlig betyr (d)kmtóm dékmt- «dekaders dekade».

Norsk etymologisk ordbok: hundre.

Lat meg sjå på nokre alternativ:

Alternativ 1: Av talordet tre

Kva om eg ser på korleis norrønt bøygde talet tre?

Bøying av þrjú
Kasus n. m. f.
Nom. þri-ú þri-r þri-ár
Akk. þri-á
Gen. þri-ggja
Dat. þri-m (þri-mr)

Viss eg tek trīr for å følgje same bøying som hankjøn, kan eg tenkje meg at det har vore ei gamal genitivform trīrgja som gav:

  1. anten trīrgjatrīr > trīgjīr
  2. eller trīrgjatrīr > trīgjatrīr
  3. eller kanskje trīrgjatrīr > trīgjatr > trīgjār.
    Kanskje med sideform trīgjatrīr?

Når ein ser på kor stor forandring som låg bak ordet hundre, trur eg faktisk at eg likar det siste alternativet best av desse, for det glir godt over tunga – eg kan lett høyre for meg talet både i rask teljing, men òg til dømes i sal og kjøp. Går eg for det siste herunder (altså trīgjār), får ein da at 100₁₂ heiter trīgjār eller unnjtrīgjār, 200₁₂ blir ūttrīgjār, 300₁₂ blir ūrtrīgjār og so bortetter, alternativt trīgjatrīr/unnjtrīgjatrīr, ūttrīgjatrīr og ūrtrīgjatrīr og så bortetter.

Alternativ 2: Av andreleddet i hundre: *-radą

Ei anna moglegheit er å ta *-radą-delen av *hundáradą, men å byte ut centum-delen (*hundá) med trīr, men kanskje ikkje trīrtrīr, av di *hunda kjem av indoeuropeisk *(d)kmtóm dékmt-: «dekaders dekade» (Norsk etymologisk ordbok). Her er eit alternativ for utviklinga:

  1. *trītrtrītr-radą > *trīrtrīr-radą > *trīrtriraðą > *trīrtrerað > *trīrerað > trīrørad > trīrād
  2. *trītrīggja trītrī radą > *trītriggjā trītrāda > *trītriggjīrāda > *trītrīgrāda > trītrīgrād > trīgrād
    (av «tolvaranes tolvar tal på»)
  3. *trītrīggja raða > *trītriggjāda > *trīgjāda > trīgjādå
  4. *trītrīggja > *trītikk’ja > *trīk’ja > trīkja (Takk til Dashiel Naea Stevens for forslag 4.)
  5. slik (d)kmtóm > *kmt > hund[re]
    *trītrīggja > *trītrī

Eg likar både dette alternativet, særleg nummer 1, og trīgjār frå over. Går eg for det første herunder (altså trīrād), får ein da at 100₁₂ heiter trīrørad eller unnjtrīrørad, 200₁₂ blir ūttrīrørad, 300₁₂ blir ūrtrīrørad og so bortetter, seinare forkorta til berre (unnj)trīrād, ūttrīrād, ūrtrīrād. Dessutan er jo forslag 4 her særs elegant (eg hoppa over mellomstadiet Dash føreslo med þ (trīþk’ja) her, av di eg med nærare ettertanke ikkje ser denne ljodplasseringa som samsvarande med stavingsdelingane), som gjev oss (unnj)trīkja, ūttrikja, ūrtrīkja og so bortetter.

Alternativ 3: Jamfør tíu tigir

Norrøn ordbok fortel at eit anna ord for hundre var tíu tigir. Første ledd kjenn me att som «ti». Det andre leddet, derimot, er litt verre å sjå kva er: Det tyder mengd på ti, så tíu tigir tyder dermed «ti mengder på ti», ɔ: hundre. Grunna til at det er tigir og ikkje tigr, er bøyinga: genitiv singularis er tigar, nominativ pluralis er tigir og akkusativ pluralis er tigu.) Andre former av ordet var tegr, tugr, togr, tøgr, så me har litt å leike oss med.

Vidare er det verd å merkje seg at ordet sitt protogermanske opphav kom av teguz som peikar tilbake til indoeuropeisk *deḱ-: å ta eller oppfatte!

Dette er kan hende det mest freistande alternativet: 100₁₂ – eller kanskje heller (sidan me snakkar om talord og ikkje siffer) BC₁₂ (11•12₁₂) eller C0₁₂ (12•0₁₂)  – kan bli konstruert slik:

  • 10₁₂ = 0C₁₂: trī-trī > trītr̆ > trītr > trīr
  • 100₁₂ = C0₁₂: trīrtrīr
    • protofabdensk: *trī-trī trī-trī-uz
    • oldfabdensk: trītr-trītr-øz
    • gamalfabdensk: trīr-tīr-ez > trīr-tīr-er
    • mellomfabdensk: trīr-tīr-er > trīrt-īrir > trīrt-irir
    • moderne fabdensk: trīrt-irir > trīrtir (Dette siste alternativet må ein då vente at fort blei uttala med ein retrofleks flapp, altså som i norsk «bart» (/bɑʈː/), altså /ˈtriː.ʈir/ > /ˈtriːʈ.ir/ i staden for /ˈtriːr.tir/.)
Resultat

Slik norrønt hadde to hovudalternativ for å seie hundre, kan ein like gjerne ha fleire her òg; eg kallar det dialektvariantar. Kvifor ikkje? Den fyrste varianten bygde eg på norrøn bøying, og fekk trīgjār. Den andre varianten bygg på ‑radą som er omtrent det same som «rekne», altså trīrad, som nok av eldre og i gamal tid vart sagt trītrað < trītr-rað. Den tredje varianten bygg på -ir som er omtrent det same som «mengde på», altså trīrtir (då vel å merkje sagt med flapp, altså /triː.ʈir/. Ein får då dei vidare tala:

  1. 100₁₂: trīgjar, trīrad/trīrað eller trīrtir; alternativt unnjtrīgjar, unnjtrīrad/unnjtrīrað eller unnjtrīrtir
  2. 200₁₂: ūttrīgjar, ūttrīrad/ūtrīrað eller ūttrīrtir
  3. 300₁₂: ū(t)rtrīgjar, ū(t)rtrīrad/ū(t)rtrīrað eller ū(t)rtrīrtir
  4. 400₁₂: ænnjtrīgjar, ænnjtrīrad/ænnjtrīrað eller ænnjtrīrtir
  5. O.s.b.
Namn på tolvtalsystemet sine tusen

I motsetnad til hundre, har ikkje ordet tusen eit felles indoeuropeisk opphav. Me seier tusen, på tysk seier dei Tausend og på engelsk thousand; men på latin heitte det mīlle, derav fransk mille og spansk og portugisisk mil; medan gresk har χῑ́λιοι (khĭ́lioi). De Caprona skriv at En spennende, men noe usikker hypotese er at tallordet stammer fra germansk *þūs ‹stor, sterk, mange› + *hundijō- «hundre».

Eg har nokre alternativ å gå for her. For hundre valde eg meg tre alternativ: trīgjar, trīrad/trīrað og trīrtir. For orda som samsvarar med norsk hundre, får eg at 1000₁₂ (eller BBC₁₂, (BBC heaven!) ɔ: :11•11•12₁₂) kan bli þūs +  forma av hundre frå tilsvarande tideverv. Lat oss sjå på formene att:

  • trīrgjatrīr > trīgjatr > trīgjār
  • *trītrtrītr-radą > *trīrtrīr-radą > *trīrtriraðą > *trīrtrerað > *trīrerað > trīrørad > trīrād
  • *trī-trī trī-trī-uz → trītr-trītr-øz → trīr-tīr-ez > trīr-tīr-er → trīr-tir-er > trīrt-irir → trīrtir

Den gamalfabdenske forma kan eg jamføre sånn omtrentleg med þūs, og får då anten þūstrīgjatr, þūstrīrerað eller þūstrīrtīrer, som gjev dei moderne formene tūstrīgjār, tūstrīrad eller tūstrirtir om ein ikkje tek omsyn til at þūs kan ha påverka formene i tidleg tid. Eg har jo tidlegare definert utviklinga til trīr (1012) slik: trī-trī > trītr̆ > trītr > trīr; ein kan tolke dette som old-, gamal- og mellomfabdensk til moderne fabdensk (heretter «nyfabdensk»). Þūs kan sjølvsagt ha medverka til korleis desse ljodane blei, so lat oss sjå på nokre moglegheitar.

Forventa endringar av þūs

Ein god start er å sjå i velskrivne grammatikkar om kva ein kan forvente seg av endringar. Nils Sjöstrand sin Ny latinsk grammatik (Gleerups förlag, Lund, Malmö 1960, Nya litografen) er i so måte utmerkt. Han skriv mellom anna dette om s:

s framför tonande konsonant (d, g, m, n, l, v) har bortfallit med ersättningsförlängning av föregåande vokal: īdem < isdem, trēdecim < tresdecim, sīdo av sī-sd-o [—].

NS.13.5

s mellan vokalar har övergått til r (s.k. ’rhotacism’ av rho, den grekiska benämningen på bokstaven r): mōris < mōsis (mōs), ōris < ōsis (ōs) [—].

NS.12.1

Dette tilseier at ein kan vente å sjå þūs bli þūr‑ viss ein vokal kjem i mellom eller at han blir borte viss ein stemd konsonant gjer so, men det er ikkje tilfelle for nokon av variantane. Dette er dog vel å merkje latinske ljodlover, ikkje norrøne eller norske, so eg kan velje. Men det er godt å vite at det valet eg tek, er noko ein har sett ute i det språklege urlandskapet. Ein har jo faktisk noko tilsvarande i til dømes koreansk, der ㄹ blir til ein r-ljod mellom vokalar, so som i 열넷 열일곱 med uttale yeol i det fyrste tilfellet, men yeor i det andre.

Alternative former for «tusen»

Med dette i bakhovudet, kan me byrje å vurdere korleis tusenorda kan ha utvikla seg:

  1. Alternativ 1: til trīgjār
    1. oldfabdensk: þūs·trītrgjatrītr
    2. gamalfabdensk: þūs·trīrgjatrīr
    3. mellomfabdensk: þūs·trīrgjatr > þūstrjār > þūstjār
    4. nyfabdensk: tūs·tjār
  2. Alternativ 2: til trīrad
    1. protofabdensk: þūs·trītrtrītr-radą
    2. oldfabdensk: þūs·trīrtrīr-radą > þūs·trīrtriraðą
    3. gamalfabdensk: þūs·trīrtrerað > þūs·trīrerað
    4. mellomfabdensk: þūs·trīrørad > þūs·trīrād > þūs·trirad > þūs·trād
    5. nyfabdensk: tūs·trād
  3. Alternativ 3: til trīrtir
    1. protofabdensk: þūs·trī-trī trī-trī-uz
    2. oldfabdensk: þūs·trītr-trītr-øz
    3. gamalfabdensk: þūs·trīr-tīr-ez > þūs·trīr-tīr-er
    4. mellomfabdensk: þūs·trīr-tir-er > þūs·trīrt-irir > þūs·trīrtir > þūs·trirtir > þþūs·trīrt > þþūs·trirt
    5. nyfabdensk: tūs·trirt

Eg legg altså opp til at endeleg form var å finne i mellomfabdensk tid, med bortfall av þ i overgangen mellom mellomfabdensk og nyfabdensk.

Døme på den fullstendige talrekkja i bruk

Fullstendig? Kva med millionar? Me trong ikkje so store tal før nokso seint. So det er nok å stoppe på tusen. Det tyder at eg no har ei fullstendig talrekkje, uttalbar av nordmenn flest, og med interessante ord å velje mellom etter kor personen dei kjem frå talar. Kanskje dei i Fabden seier trīgjār og tūstjār, dei i Sabden seier trīrad og tūstrād, og dei i Depidu seier trīrtir og tūstrirt? Kvifor ikkje?

So korleis ser no talsystemet ut no til slutt? Ein ny oversikt kan vere til hjelp her.

Tala frå ūn (012) til trīrtrīratrīr (cc12 = 11012)

Her er biletet sjølvsagt veldig lite; klikk/trykk på det for å se det i full skala (600 ppt).

Tolvtalsystem av Tor-Ivar Krogsæter: tala frå ūn til trīrtrīratrīr
Tala frå null (ūn) til trīrtrīratrīr. Øvste rad er tala tilsvarande null, ein, to, tre, fire, fem, seks, sju, åtte, ni, ti, elleve, tolv; venstre rad er tala tilsvarande null, tolv, totolv, trettolv, førtolv, femtolv, sekstolv, syttolv, åttolv, nittolv, tittolv, elvtolv og tolttolv, eller med tala eg føreslo i ein av dei tidlege postane mine: æinnj, tu, tri, fir, fæm, sæks, sjau, ått, peis, ti, ølljøv, tølv; og vidare tølv, tvølv, trølv, firølv, fæmølv, sæksølv, sjauølv, åttølv, peisølv, tiølv, ølljølv, stølv. Her ser ein òg korleis kongerekka overlappar, slik at 10012 kan seiast både som tolv-og-elvtolv (bc12: trīrtrītatrīr), tolttolv (c012: trīr(a)­trīr) eller som me arbeidde med over: trīgjār, trīrad eller trīrtir (alle 10012).
Tala frå trīgjār/trīrād/trīrtir (10012) til tūstjār/tūstrād/tūstrirt (100012)

Dette var tala som var mest utfordrande å få til, men no kan eg endeleg syne korleis ein dannar dei. Eg nytta ‑a‑ som bindevokal for å seie ord tilsvarande sju-av-ti (7010), altså i denne samanhengen sju-av-tolv, tunnjatrīr: tunnj (sju) a (av) trīr (tolv), som blir 7012 = 8410. Eg treng difor ein annan bindevokal for å binde saman hundrarane med dei mindre tala. Det norske ordet og går tilbake til norrønt ok som vidare kjem av å auke:

ok (eldre auk adv. og konj. A. adv. og, også, au; hann vaknar ok sem aðrir [—]

Norrøn ordbok: ok

Gode kandidatar blir då å jamfør og og ø eller æ jamfør auke, som blir uttala anten æuke eller øuke avhengig av kor ein kjem frå. Ein ø blir fort svekka til ein schwa, og ein æ fort til ein e, so eg trur eg vel å som bindevokal. Sidan tala lesast og skrivast i den rekkja dei seiast, frå minste til største, kan det vere eit alternativ å gjere dette òg med dei store tala. Kanskje dette er normalen i kremmarmålet her i området? Eg vel likevel, i det som kjem nedom, å liste tala i den vanlege rekkjefølgja: hundrarar, einarar, tolvarar (ha!). Ein får då følgjande som døme:

Døme på tal frå 10012 og oppover
10012 10112 10b12 11012 11112 11b12 12012 12112 12b12 (1bc12)
fab­densk trī­gjār trīgjārå­unnj trīgjārå­trīt trīgjārå­trīr trīgjārå­unnj­trīr trīgjārå­trītrīr/­trĭttīr trīgjārå­ūtatrīr trīgjārå­unnjūta­trīr trīgjārå­trītūta­trīr (trīrādå­trītrīta­trīr)
(trīrādå­trittrīta­trīr)
sab­densk trī­rād trīrādå­unnj trīrādå­trīt trīrādå­trīr trīrādå­unnj­trīr trīrādå­trītrīr/­trĭttīr trīrādå­ūtatrīr trīrādå­unnjūta­trīr trīrādå­trītūta­trīr (trīrādå­trīttrīta­trīr)
(trīrādå­trittrīta­trīr)
depi­du­visk trī­rtir trīrtirå­unnj trīrtirå­trīt trīrtirå­trīr trīrtirå­unnj­trīr trīrtirå­trītrīr/­trĭttīr trīrtirå­ūtatrīr trīrtirå­unnjūta­trīr trīrtirå­trītūta­trīr (trīrtirå­trītrīta­trīr)
(trīrtirå­trittrīta­trīr)
20012 20112 20b12 30012 31112 31b12 (3bc12)
fab­densk ūt­trīgjār ūt­trīgjārå­unnj ūt­trīgjārå­trīt ūr­trīgjār ūr­trīgjārå­unnj ūr­trīgjārå­trīt (ūr­trīgjārå­trītrīta­trīr)
(ūr­trīgjārå­trittrīta­trīr)
sab­densk ūt­trīrād ūt­trīrādå­unnj ūt­trīrādå­trīt ūr­trīrād ūr­trīrādå­unnj ūr­trīrādå­trīt (ūr­trīrādå­trītrīta­trīr)
(ūr­trīrādå­trittrīta­trīr)
depi­du­visk ūt­trī­rtir ūt­trīrtirå­unnj ūt­trīrtirå­trīt ūr­trī­rtir ūr­trīrtirå­unnj ūr­trīrtirå­trīt (ūr­trīrtirå­trītrīta­trīr)
(ūr­trīrtirå­trittrīta­trīr)
40012 42112 42b12 50012 52112 52b12 60012 62112 62b12 (6bc12)
fab­densk ænnj­trī­gjār ænnj­trīgjārå­unnj ænnj­trīgjārå­trīt ǣt­trī­gjār ǣt­trīgjārå­unnj ǣt­trīgjārå­trīt ǣr­trī­gjār ǣr­trīgjārå­unnj ǣr­trīgjārå­trīt (ǣr­trīgjārå­trītrīta­trīr)
(ǣr­trīgjārå­trittrīta­trīr)
sab­densk ænnj­trī­rād ænnj­trīrādå­unnj ænnj­trīrādå­trīt ǣt­trī­rād ǣt­trīrādå­unnj ǣt­trīrādå­trīt ǣr­trī­rād ǣr­trīrādå­unnj ǣr­trīrādå­trīt (ǣr­trīrādå­trītrīta­trīr)
(ǣr­trīrādå­trittrīta­trīr)
depi­du­visk ænnj­trī­rtir ænnj­trīrtirå­unnj ænnj­trīrtirå­trīt ǣt­trī­rtir ǣt­trīrtirå­unnj ǣt­trīrtirå­trīt ǣr­trī­rtir ǣr­trīrtirå­unnj ǣr­trīrtirå­trīt (ǣr­trīrtirå­trītrīta­trīr)
(ǣr­trīrtirå­trittrīta­trīr)
80012 82112 82b12 90012 92112 92b12 a0012 a2112 a2b12 (abc12)
fab­densk tunnj­trī­gjār tunnj­trīgjārå­unnj tunnj­trīgjārå­trīt tū­trī­gjār tū­trīgjārå­unnj tū­trīgjārå­trīt tūr­trī­gjār tūr­trīgjārå­unnj tūr­trīgjārå­trīt (tūr­trīgjārå­trītrīta­trīr)
(tūr­trīgjārå­trittrīta­trīr)
sab­densk tunnj­trī­rād tunnj­trīrādå­unnj tunnj­trīrādå­trīt tū­trī­rād tū­trīrādå­unnj tū­trīrādå­trīt tūr­trī­rād tūr­trīrādå­unnj tūr­trīrādå­trīt (tūr­trīrādå­trītrīta­trīr)
(tūr­trīrādå­trittrīta­trīr)
depi­du­visk tunnj­trī­tir tunnj­trīrtirå­unnj tunnj­trīrtirå­trīt tū­trī­rtir tū­trīrtirå­unnj tū­trīrtirå­trīt tūr­trī­rtir tūr­trīrtirå­unnj tūr­trīrtirå­trīt (tūr­trīrtirå­trītrīta­trīr)
(tūr­trīrtirå­trittrīta­trīr)
b0012 b2112 b2b12 c0012 c2112 c2b12 (cbc12)
fab­densk trinnj­trī­gjār trinnj­trīgjārå­unnj trinnj­trīgjārå­trīt trīr­trī­gjār trīr­trīgjārå­unnj trīr­trīgjārå­trīt (trīr­trīgjārå­trītrīta­trīr)
(trīr­trīgjārå­trittrīta­trīr)
sab­densk trinnj­trī­rād trinnj­trīrādå­unnj trinnj­trīrādå­trīt trīr­trī­rād trīr­trīrādå­unnj trīr­trīrādå­trīt (trīr­trīrādå­trītrīta­trīr)
(trīr­trīrādå­trittrīta­trīr)
depi­du­visk trinnj­trī­rtir trinnj­trīrtirå­unnj trinnj­trīrtirå­trīt trīr­trī­rtir trīr­trīrtirå­unnj trīr­trīrtirå­trīt (trī­trīrtirå­trītrīta­trīr)
(trī­trīrtirå­trittrīta­trīr)
(ccc12)
fab­densk (trīr­trīgjārå­trīrtrīr(a)­trīr)
sab­densk (trīr­trīrādå­trīrtrīr(a)­trīr)
depi­du­visk (trīr­trīrtirå­trīrtrīr(a)­trīr)

Og der har me det. For å danne tusentala, er det berre å tilføye 100012-ordet framom:

  • i Fabden: tūstjār-å-
  • i Sabden: tūstrād-å-
  • i Depidu: tūstrirt-å-

Til dømes unnj-tūstjār-å-trinnj-trīgjār-å-unnj for eitt tolv-tusen og ti-storhundrar og éin i Fabden, unnj-tūstrād-trinnj-trīrād-å-unnj for det same i Sabden og unnj-tūstrirt-å-trinnj-trīrtir-å-unnj for det same i Depidu.

Om skrivinga

Dette er ein post som eg trur eg har jobba på i noko nært halvanna år, litt på og av. Det har teke meg lang tid å finne ut av ting, moe meg opp til å greie å gjere det som må gjerast, lære nok om tal og lingvistikk til å gjere noko truverdig. Enden på visa blir nok at eg mest ikkje brukar det i det heile. Men éin ting er sikkert: Dette er ny rekord i både nerding og lengde på éin gong. Kva tid neste slik blir, det veit eg ikkje, men eg er no iallfall stolt over å ha fått det fullført. God natt!

Lagt inn av Canned Man kl. 23:54 0 kommentarer
Etiketter: , , ,

søndag 23. juli 2023

Hackmaster: Skrotingar, daudingar og andre forsvunne spelarroller

Kva skjer med ei rolle når ho døyr? Blir borte? Blir gløymd? Mange har forsvunne, nokre bravt, andre tafatt, enda nokre i pur grufullheit. Her er, for min eigen del, ein oversikt frå Yngvild over dei som er daude og borte.

Posten blei oppdatert 23. juli 2023 i samtale med Yngvild. Masse nye detaljar blei lagt til, mellom anna med hjelp av kartoteket til Yngvild.

Kven er so alle desse?

Museo Poldi Pezzoli, falt i det fri, via Wikimedia Commons
Teksten hic decor hec forma manet hec lex omnibus una blir i klassisk attgjeving hic decor huius fōrmae manet haec lēx omnibus ūna: Denne venleiken til denne forma er att. Denne lova er éi for alle.

Eg har spela Hackmaster omtrent like lengje som eg har spela D&D no, so ein må rekne med at det blir noko svinn her og der: folk flyttar, finn andre interesser, eller rolla deira kreperer ganske enkelt av ymse grunner. Kven var so alle desse? Er dei verd å minnast? Nokre av dei, ingen tvil; me saknar alle framleis Kraugunn. Nokre av dei forsvann av di spelaren flytta, og sjølv om dei var med kun ei kort ri, gjorde dei inntrykk. Andre att er det kanskje mindre trist at me ikkje har blant oss lenger. Her er dei alle, med merknadar på dei eg hugsar.

Tymopar/Tymofar/Tymophar
Rase: menneskje, ♂
Klasse: prest (Vergen)
Status: daud (i den fyrste hula med Rubina)
Spelar: DC
Denne rolla var med ei god ri. Han blei ein viktig del av kampanjen, men med tida glei han frå resten – såpeglatt.
Timkin
Rase: eigenleg dverg, men menneskje i hovudet mitt, ♂
Klasse: prest (Vergen), men dét gjekk gale!
Status: ???
Spelar: Ø.
Straffa av Vergen for blasfemisk tilnærming til presterolla, tatt inn i varmen hos ein viss guddoms som er særs begeistra for dei fråfalne.
Eg veit sjølvsagt kva tilstanden er for denne rolla, og spelarane har mistanker om at han etter kvart har knytta kontakt med ho dei alle elskar å hate på det mest intense: Rubina Ferumbras.
«Grell»
Rase: døkkalv, ♂
Klasse: krigar
Spelar: JP
Status: daud (av Achillea, av di han ville drepe alt og alle
Me veit ikkje, for han var ein grell, so dei ville ikkje kjennest med han; litt trist i grunn.
Daralis
Rase: menneskje, ♀
Klasse: krigar
Spelar: Y
Status: daud
Ei av dei tidlegaste rollene. Om eg hugsar rett, kreperte ho i Tristor. Tidlegare den dagen hadde dei blitt forsøkt rana av nokre hobbitar langs vegen. Seinare den natta, då dei låg på høyloftet til vertshusinnehavaren, blei fleire av dei drepne i svevn.
Gustav jeger
Rase: menneskje, ♂
Klasse: jeger
Spelar: JP
Status: daud
Døydde i hula i Tristor. Veidemann, møtt i Tristor, drepen i trefning med gjeterbaner, etterlot seg ei ung enkje.
Falmir, den opphavleg «ylf elinn»
Rase: alv, ♂
Klasse: magikar
Spelar: D
Status: daud
Då dei var på tur inn i hula då dei fann Rubina for fyrste gong, blei spelaren kei av å vente, so han fann ut at Falmir skulle gå og øve på fugleljodar der dei for berre nokre minutt sidan hadde sett gigantiske gravebiller i sanda. Han blei dugurd. Dei som døydde i hulegangen i Tristor fekk likbål – bortsett frå Falmir: Dei fann aldri liket av han.
Inula
Rase: halvling, ♀
Klasse: krigar?
Spelar: R
Status: ???
Per dags dato ukjend opphadsstad.
Theodor
Rase: menneskje, ♂
Klasse: krigar
Spelar: Ø.
Status: ???
Ung, mutt og furten byvaktgut. Attgløymd i vakttårnet i Tristor, ukjend status per dags dato. Sannsynlegvis daud som ei sild
Thorgar
Rase: dverg, ♂
Klasse: krigar
Spelar: JP
Status: ???
Møtt i Tristor. Forlot dei andre spelarrollene i Frandorborg; ukjend opphaldsstad per dags dato.
Bruseif
Rase: menneskje, ♂
Klasse: krigar
Spelar: DC
Status: lever truleg
Hugsar eg rett, var dette ei slaskate rolle med alle dei verste vanene ein kunne ha. Bruseif passa dermed dårlig inn i blant siviliserte folk, so det gjekk ikkje so bra.
Randell «vandrær’n»
Rase: alv, ♂
Klasse: sjarmør
Spelar: D
Status: vandrande
Ei interessant rolle som hadde eit spanande ekteskap som enda i forarging og forbanning. Fekk til slutt sjansen til å vende og gjere bot for seg (i ein nokså forskremd tilstand), men valde nei. Forvist frå Frandorborg av Nattskyggane. Dømd frå drapet på Anoz Ghanezj (også kjend som «Anusorm» av spelarane) in absentiā og lyst fredlaus av kaptein Vranel (Frandorborgs vaktkaptein).
Eit godt døme på ei rolle som diverre ikkje blei godt handtert av meg.
Roronjun
Rase: gnom, ♂
Klasse: jeger
Spelar: R♂
Status: ???
Ei triveleg rolle som me hadde det mykje moro saman med. Spelaren fann seg etter kvart andre ting å gjere, synst eg å hugse. Møtt i Frandorborg; ukjend opphaldsstad.
Iliya
Rase: menneskje, ♀
Klasse: prest (Store Bjørn)
Spelar: Y
Status: sprell levande, men hardt skada
Kjempespanande rolle som for tida ikkje er i spel, men som blei send ut av guden sin for å gjere bot for å ha spurt om og blitt tilgjeve fleire signingar enn kva rett var. Har med seg mitraljøseslangen Jårikk og nattspeidaren (flaggermus) Brusk Veng.
Sirikit Kattefot
Rase: halvling, ♀?
Klasse: tjuv
Spelar: EJ
Status: levande
Jobbar som kokkelærling på Jomfrua og begeret. Godt likt, godt teken vare på. Fekk ei verdig utskriving frå eventyra.
Rokkva
Rase: dverg, ♀
Klasse: krigar
Spelar: R♀
Status: levande
Nok ei spanande rolle, denne den første (meinar eg) spela av Ragnhild, og for eit møte det blei med oss. Badeball! Kven kan vel gleme ho? No er ho tilsett i garden i Frandorborg, ein fin måte å avslutte rolla på då R. flytta til Finnmark.
Xarlion
Rase: alv, ♂
Klasse: sjarmør?
Spelar: I
Status: daud
Svært vakker, Randell sin elskar, drept av bjørn nordaust for Frandorborg.
Unaldur
Rase: alv, ♂
Klasse: hugsar ikkje
Spelar: DC
Status: truleg levande
Den siste rolla eg hugsar med denne spelaren. Eg hugsar ikkje kva det var med rolla, men eg synest å hugse at Unaldur ikkje var særleg godt likt. Sist sett i Tristor.
Sogrer
Rase: menneskje, ♂
Klasse: krigar?
Spelar: K♂
Status: hugsar ikkje
Brandobar, tidlegare slave, teken opp i Nattskuggane. Ei minneverdig rolle frå ein spelar som dessverre ikkje var med og spela med oss so lengje som med alle skulle ønskje, då vedkomande flytta. Eg heidra rolla med eit dikt i Hackmaster: Dikt til Sogrer.
Ragnar Fjellgraver
Rase: dverg, ♂
Klasse: krigar
Spelar: EJ
Status: daud
Glad i alvisk tobakk, usedvanleg stygg, drept av vakthundane til Darina Alwerdas grunna hjerne som gjekk inn i teitmodus. Kva var det eigenleg som drepte denne hyggjelege karen? Dessverre har no denne spelaren ein tendens til at rollene døyr; det gjer det ikkje mindre artig å spele med vedkomande. Dette var nok diverre ikkje ei rolle som alt for mykje var investert i, vil eg tru, for me kjende alle på ekte sorg over at Kraugunn var daud.
prinsesse Gunnilla Hoppsekk
Rase: halvling, ♀
Klasse: lågare enn ho sjølv trudde
Spelar: EJ
Status: daud, veldig, veldig daud
Dette var ho som trudde ho var kongeleg, men som gjorde alt so galt som kunne vere. Henretta ved ordre frå prefekt Ganitek med å bli spent over ei grav med bambusskot.
anonym dverg
Rase: dverg, ♂
Klasse: anar ikkje
Spelar: DC
Status: daud
Snikmyrda på høyloftet med Daralis
Gerhard
Rase: menneskje, ♂
Klasse: krigar
Spelar: I
Status: daud, og nokso flat
På tur opp mot vakttårnet nordvestom Frandorborg blei dei angripne av ei kjempeørn. Gerhard den stumme blei mat, og blei nokso flat. Fritt fall frå stor høgd gjer gjerne slikt med folk.
Kraugunn Stålneve
Rase: dverg, ♀
Klasse: krigar, seinare prestinne av Vergen
Spelar: EJ
Status: daud (21. i Hungeren 563)
Daud, moglegvis grunna Randell sitt svik i striden – kverka av orkane i den forlatte sølvgruva i Frandorborg. Tala seinare med klanen sin frå det hinsidige om kva som hadde skjedd, som skal ha vore noko av årsaka til Randell sin «dom».
Sphinkel
Rase: fe, ♂
Klasse: magikartjuv
Spelar: EJ
Status: daud
Drept av vettar. Drept i bakhald, av di Mia forlét gruppa og lot fiendane falle dei i ryggen. Ja, «vette» er eit inkjekjønnsord i norsk grammatikk, men i spelverda vår er dei kjønna, so difor hankjønn eller hokjønn (vanlegvis det fyrste) etter kva som passar situasjonen.
Janis
Rase: halvork, ♂
Klasse: krigar
Spelar: I
Status: daud
Drept av vettar på same vis som Sphinkel. Hallooooo  (Sagt med stemmen langt baki halsen – han var kvass som ei grautsleiv.)
Mia
Rase: alv, ♀
Klasse: prestinne av Jegerinna
Spelar: D
Status: forbanna, kanskje i live
Etter å ha forlate dei i bakhald, deretter å ha drept ei ulvinne, so å ha prøvd å drepe forsvarslause ulveungar, og so til slutt å ha prøvd å fôre Avni til ulveungane, blei ho forbanna av Iliya og forvist frå gruppa: inntil ho gjer rett for dei ho har gjort gale, skal alt ho tar i gå til grunne. Ho meinar ho er gravid med Avni.
Avni
Rase: fe, ♂
Klasse: magikar
Spelar: I
Status: daud, eller er han dét?
Drept av vettar på same vis som Sphinkel: Flaug for langt framom gruppa, so han fekk ein bolt i knollen. Blei teken med ut av gruva av dei andre, men kreperte. Sjå vidare på Mia.
Winnifred
Rase: gnomtitan, ♀
Klasse: krigartjuv
Spelar: EJ?
Status: ukjend
Møtt i Liketarhula i Frandorborg; veit ikkje meir.
Skallagrimm Malmstein
Rase: dverg, ♂
Klasse: krigar
Spelar: EJ? I? R♂?
Status: ukjend
Raudt hår og hanekam.
Melli
Rase: menneskje, ♀
Klasse: krigar
Spelar: M
Status: ukjend
Utruleg, herlig kåt. Liketarhuledeltakar. Nærsynd som ei flaggermus.
Heraran
Rase: alv, ♂
Klasse: tjuv
Spelar: H
Status: daud
Drept av å ramle ned ei steintrapp, etter å fyrst ha blitt skoten av fella som vettane hadde førebudd i hula som dei trampa inn i att.
Nasalf
Rase: alv, ♂
Klasse: trollmann
Spelar: KE
Status: lever
Håplaust naiv, eventyrlysten trollmann som trudde alt godt om alt og alle.

Oppfølging

Det hadde vore fint å halde fram med å oppdatere denne lista. Eg tek gjerne imot fleire til lista frå de, spelarane mine. Illustrasjonar hadde og vore fint, men eg har ikkje nokon å take av so langt. Kanskje det kan vere fint til seinare oppdateringar?

Etter ein lang og herleg rollespelprat med Yngvild (kvelden 23. juli 2023), fekk me konsultert kartoteket hennar, og tilføydd mange nye namn på lista med masse ny informasjon om både dei og dei tidlegare.

Lagt inn av Canned Man kl. 15:53 0 kommentarer
Etiketter: , , ,

fredag 21. juli 2023

Typografi: Korleis skrive subskriptprimteikn

Døme på subskriptprimteikn i notasjon av oktavar i Helmholtz-systemet.
Døme på subskriptprimteikn i notasjon av oktavar i Helmholtz-systemet. Òg synleg er eit perfekt formatert kvintuppelt primteikn. Eg la til sist inn noko kniping før apostrofane (og eg har her retta opp i skrivefeilen som var i det opphavlege biletet), av di dei er litt dårleg kerna i skriftdefinisjonane. Klikk på biletet for å sjå det i full skala. Figur: Tor-Ivar Krogsæter

Kva gjer ein stakkar når det ikkje finst definert eigne teikn for å skrive Helmholtz-oktavane sine djupaste tonar? Ein kan sjølvsagt krype til korset og bruke subskriptteikn, men primteikna er jo flotte, so kvifor ikkje når ein kan? I bilete over er det fleire ting på gang som syner kor flott skrifta EB Garamond faktisk er:

  • Nydelege ligaturar definert med liga&calt
  • Ekte kapitelar definert med c2sc og sperring på 5 %, altså 0,6 punkt (Visste du forresten at punkt kan forkortas med enkelt primteikn? 12′ tyder altså «12 punkt».)
  • Ekte primteikn: prim, sekund, ters, kvart og ein elegant formatert kvint.
  • Ekte subskriptprimteikn!
  • Vidare ein veldig pen (synest no eg) kursiv; i biletet her ser ein dog ikkje døme på swsh.

Metode

For å skrive primteikn må ein ty til Unicode-kodepunkta. Jamfør artikkelen primtegn eg no har fått medforfattarkreditering på hos Store norske (eg er stolt av det, so det må vere lov å seie), som for øvrig oppgav posten min om mål i middelalderrollespel som kjelde (for ein skal ikkje drive sjølvplagiat), er desse kodepunkta på følgjande adresser:

Hvis du skulle ha behov for å skrive tegnene i Writer/Word eller HTML, er kodene for dem som følger:

  • U+2032: prim, &prime;
  • U+2033: sekund, &Prime;
  • U+2034: ters, &tprime;
  • U+2057: kvart, &qprime;
  • U+2035: omvendt prim, ingen kortnavn
  • U+2036: omvendt sekund, ingen kortnavn
  • U+2037: omvendt ters, ingen kortnavn
  • Omvendt kvart er ikke definert

For å taste disse i LibreOffice eller Microsoft Office, skriv inn den heksadesimale tallkoden, for eksempel 2032, og trykk deretter Alt + X.

Men det finst ingen subskriptprimteikn. For å få desse, valde eg å ikkje gjere som Wikipedia, som brukar greske komma; eg tasta heller inn dei faktiske primteikna, og so senka eg dei med 50 %. (Eg trur at eg skal redusere senkinga med eit par prosent for å få dei til å vere meir på halvpunktet, slik subskripttala er.) For at dette skal fungere, er det to ting du må gjere:

  1. Fyrst må du sørgje for at linehøgda ikkje er sett til enkel, halvannan, dobbel eller andre udefinerte storleikar. Bruk fast linehøgd; sjå nedom om korleis du gjer dette.
  2. Tast deretter teiknet som normalt, og lag so ein stil der du definerer kor mykje du vil ha det seinka; i dømet over er det 50 %.

For å definere ei fast linehøgd som verkar som ho skal, zoom inn maksimalt og skriv ei line som inneheld både f og g (det høgste og det lågaste teiknet, og lag ei line som har både antikva (rette bokstavar) og kursiv (skråstilte, handskriftaktige bokstavar). Opne avsnittsstilen, til dømes Brødtekst, og sett linehøgda til Fast og juster ho deretter til du ser at bokstavane ikkje lenger blir klipte i botnen. For ordens skuld, legg til eit tidels punkt so du er heilt sikker på at du ikkje får rendringsproblem i lågare zoomnivå.

Brødtekst sett med enkel linjehøgd. Dette brukar skrifta si definerte linehøgd, men denne blir endra om du senkar eller hevar teikn.
Brødtekst sett med 12-punkt linehøgd. Her er det tydeleg å sjå at ei skrift si linehøgd ikkje er det same som skriftstorleiken.
Brødtekst sett med 18′ linehøgd. Dette er noko tettare enn enkel linehøgd, og noko større enn kva som er absolutt minimum for denne skrifta (17,7′).

Som bileta over syner, kan du sjølv endre linehøgda og setje ho fast. For at linehøgda ikkje skal flytte seg når du senkar og hevar skrift, må linehøgda vere sett til fast; det er det same i Microsoft Office. Når du har gjort dette, kan du sjølv bruke teikn på måtar nett slik Unicode-gruppa meinar at dei skal brukast: eigne typografiske variantar skal ikkje ha eigne kodepunkt, men heller formaterast etter behov; dei typografiske variantane som er definert, so som super- og subskripttala er døme på ting som ikkje kjem til å bli gjort i framtida og er strengt tatt med kun for bakoverkompatibilitet (eitt av kriteria dei styrer etter).

Oppsummering

For å få subskriptprimteikn for å kunne skrive oktavnavn med Helmholtz-notasjon, gjer følgjande:

  1. Endre avsnittsstilen (vanlegvis brødtekst) slik at linehøgda er fast.
  2. Lag ein eigen teiknstil for seinka primteikn.
    1. Definer seinkinga etter kva som passar til skrifta du brukar.
    2. Samanlikn med kor subskripttal er plassert (tilføy subs til subskript-teiknstilen din).
  3. Tast primteikna som vanleg og gjev dei so den nye teiknstilen din for seinka primteikn.

Postscriptum

Korleis legg eg til OpenType-funksjonar til teiknstilane mine? undrar du deg kanskje over. Det er to måtar du kan gjere dette på. Du kan anten klikke Funksjonar attmed der du vel skrifttypen til avsnitts- eller teiknstilen og huke av for dei tinga du vil ha, eller du kan berre tilføye forkortingane til skriftdefinisjonen din. Standardskriftstilen min ljodar EB Garamond:liga&calt&onum&pnum som seier «Bruk skrifta EB Garamond med standardligaturar, kontekstuelle alternativ og teksttal (tal som har over- og underlengd, slik dei små bokstavane har) som vidare har proporsjonal breidd. Dette burde alle ha som minimumsdefinisjonar når dei skal sette einkvar lengre tekst.

Visste du at brødtekst heiter det nettopp fordi han gav det daglege brød til setjaren? Petter Andresen har følgjande å fortelje:

brødtekst er betegnelsen på den løpende teksten i en bok, i trykksaker eller på en webside, i motsetning til for eksempel overskrifter og billedtekster. Før i tiden ble typografenes lønn beregnet ut fra antall linjer de hadde satt. Brødteksten gikk fort å sette og det var i hovedsak det som ga setteren penger til det daglige brød. Brødtekst kalles også brødsats eller brødskrift.

Petter Andresen, Typografisk ordbok: brødtekst

Lagt inn av Canned Man kl. 00:53 0 kommentarer
Etiketter: , , ,

lørdag 8. juli 2023

Rollespill: Forflytningsskjema – fra engelske miles til norske landmil og fjerdinger

Jeg har lenge irritert meg over å ikke ha noe godt alternativ til engelske miles i rollespillene mine. Det er et mål ingen nordmann har noe nært forhold til, og målet i seg selv er strengt tatt ikke x fot, ɔ: ikke et mål opprinnelig satt til å være tilsvarende et antall fot, slik en kilometer er et bestemt antall meter. Men kilometer og meter er nymotens greier, så hva kan man bruke i stedet? I denne posten skal jeg ta for meg de viktigste måleenhetene for lengde: (land)mil, rast, fjerding, og alen, fot, tomme og linje. Til slutt i denne posten får du servert en tabell som lar deg enkelt ta i bruk de norske avstandsmålene fjerding og landmil i stedet for engelske miles når du skal forklare reiseavstand. Hva var reaksjonen fra spillerne mine på dette? Mye bedre! Æ har ikke nokka forhold til miles. Eg veit kva ei mil er. For både meg og spillerne var det dermed vinn-vinn.

Dersom du foretrekker å lese denne som PDF, har jeg omformatert den som det; du kan laste den ned via Google Disk-en min. Med tida skal jeg se på om jeg kan gjøre noen @media-justeringer.

Denne artikkelen ble påbegynt i februar 2023, faktisk strengt tatt før det: Forrige gang jeg besøkte Yngvild – i Odda! Jeg ble da overrakt NHL, som har vært helt essensielt for å finne ut av dette.

Mangfoldige skrivefeil ble rettet den 23.–24. juli 2023. Jeg gremmes!

To til skrivefeil rettet den 7. april 2024.

Nok to skrivefeil rettet den 15. april 2024.

La til lenke til PDF-versjonen.

Om tommer, fot, alen, mil og rast

Vi oppi nord har et nært forhold til mila. Den er anvendelig på såvel fotturer som bilturer. Ingen snakker i dagligtale om hvor mange kilometer det er å kjøre fra Tromsø til Alta, Svolvær til Bodø, Trondheim til Oslo, Bergen til Kristiansand. Vi snakker om antall mil. Hvor langt går man per dag i normalt terreng? 3–4 mil. Hvor langt kjører man på en dag? 40–50 mil. Og mila, den er gammel, faktisk utgammel. Store norske forteller at:

Som lengdeenhet for store avstander er mil antagelig kommet til Norden via Tyskland, der enheten tidlig ble brukt ved veibygging. I Norge og Sverige var den gamle landmilen 18 000 alen (svensk alnar), som tilsvarte 11,295 km i Norge og 10,689 km i Sverige. Avstanden svarte til den eldre enheten rast som var lik avstanden mellom to rasteplasser på en ferdselsvei. Den eldre danske mil var 12 000 alen som tilsvarte 7 532,48 meter.

Store norske leksikon: mil.

Tekstformateringa er her forbedret med å bruke det riktige mellomrommet for tusenskille: hardt, smalt mellomrom, ɔ: &#x202f;. Om bare SNL kunne tillatt profesjonell formatering. Sukk … Og nå tillater de ikke engang lenger at man bruker IPA i uttaleveiledninga. Fordumming av læremidler kaller man det. Er det ikke litt sprøtt, rett og slett tullete, at man må ty til Wikipedia for å få den presise informasjonen‽ Vi lærte jo for i svarte IPA i fjerdeklasse!

Ei mil er en rast, en rast er ei mil. (Iallfall sånn cirka.) Til faktisk rollespill er det altså en glimrende lengdeenhet å bruke, for når eventyrerne har tilbakelagt ei mil, da er det på tide med en pause. Hvem tar vaktholdet? Skal dere jakte på maten eller spise rasjoner? Tenner dere opp bål? Mye spennende kan skje da.

De følgende målene og avstandene er basert på tallene i SNL-artikkelen lenket over, samt alen.

Den gamle mila var altså 18 000 alen, tilsvarende 11 295 meter. Man får dermed at éi alen var 0,6275 m, som tilsvarer omtrent to fot. I 1824 ble den norske alna satt til 24 tommer (62,748 cm, som må være ei avrunding av tallet over), eller nærmere bestemt 2 fot à 12 tommer à 12 linjer. Men forut for dette hadde den andre lengder:

Rhinlandsk alen
Fra 1683
2 rhinlandske fot
62,8 cm
Sjællandsk alen
Fra 1541
24 tommer
63,26 cm
Alenstikke
Før 1541
7/6 tommelalen
55,3 cm
Tommelalen
Før 1541
6/7 stikke – 18 tommer
47,4 cm

Det kan være forvirrende å lese hvordan jeg bøyer ordet alen. Det har to bøyingsformer i bokmål: en alen, alenen, alner/alen, alnene; ei alen, alna, alner/alen, alnene. Det ene bøyingsalternativet i ubestemt form flertall ser altså ut som intetkjønn. I nynorsk er eneste bøyingsform hunkjønn: ei alen, alna, alner, alnene.

Kort oppsummert var det altså to alen i bruk før 1541, kanskje avhengig av hva man skulle måle: Tommelalna var 18 tommer lang (én tomme var dermed ca. 2,63 mm) mens alenstikka var 21 tommer lang. Det gikk dermed 2 tommelalen på 3 fot (2 × 18 = 36, 3 × 12 = 36) eller 8 alenstikker på 14 fot (8 × 21 = 168, 14 × 12 = 168). Norsk historisk leksikon har dette å si:

I middelalderen og til dels langt inn i nyere tid var det to a[len]mål i bruk i Norge. Det lengste (gammelnorsk stikka, f.) var iflg. A. Steinnes (NK 30 s. 125) på ca. 55,3 cm, og det korteste (gammelnorsk þumalǫln, f.) på 6/7 stikke = 47,4 cm. Oppr. hadde kanskje de to a.målene hver sine bruksområder, men etter hvert ble de dominerende i hver sine distrikter.

Fra 1541 til 1683 var sjællandsk a. påbudt også i Norge. Den er senere beregnet til 63,26 cm, dvs. ca. 8/7 stikke = 4/3 tommel-a. […] Regnemåten var ellers: 1 a. = 2 fot = 24 tommer à 12 linjer eller strå.

Norsk historisk leksikon, J. W. Cappelens forlag, Oslo 1974: alen.

Etter dansk mønster ble det oftest regnet 24 t[ommer] i en alen. Med en sjællandsk alen på 63,26 cm gir det 1 t. = 2,636 cm. […] Ved lov 28. juli 1824 deltes t. (2,615 cm) etter fr. mønster i 12 linjer eller strå.

Op. cit.: tomme.

Forkortelsen op. cit. er latin, vanlig i akademiske tekster, og den står for «opere citātō» som betyr ‹i det siterte verket›.

Fot, m., lengdemål som trolig var lite brukt i Norge i middelalderen, men som kom inn i etterreformatorisk tid (kanskje sammen med sjællandsk alen, jfr. alen). 1 f. = ½ alen = 12 tommer, dvs. ca. 31,6 cm etter sjællandsk mål. Etter loven av 28. juli 1824 var 1 f. = 31,375 cm. […]

Op. cit.: fot.

Til min bruk holder det å bruke kun én alenvariant; det er et spill, ikke en simulasjon. Men hvilken lengde får man med de to? 18 000 tommelalen ganger 47,4 cm blir 8 532 meter mens det samme i alenstikker blir 9 954 meter. Hva gjør man med det? For min del tror jeg fiksen er enkel: I min verden (området rundt de nordvestre unge kongedømmene, herunder Frandorborg) er alna to fot, ferdig arbeid. Det følger noen fordeler og ulemper med denne løsninga. Viktige fordeler er blant annet at omregning er enkelt, og at siden amerikanske rollespillsystem bruker fot som grunnenhet, blir overgangen minst mulig. Viktige ulemper er derimot at alna ikke samsvarer med definisjonen lenger. Når jeg måler på meg selv (fra albue til lillefinger), har jeg et ganske korrekt alen på 45,5 cm, som blir 17 tommer 10 linjer med moderne tommelengde på 2,54 cm, med sjællandsk alen blir alenmålet mitt 17 tommer 3 linjer.

Gammel alenstikke var kanskje 21 tommer à 2,6333 cm, mens tommelalen ser ut til å ha vært 18 tommer. Dette gir mening, for med alenstikke på 55,3 cm og et tommelalen på 6/7 av alenstikka, får man helt riktig at tommelalna var 47,4 cm (igjen à 2,6333 cm), og videre er 6/7 av 21 tommer nettopp nøyaktig 18.

Alen, fjerdinger, rast og mil

Så da var vi kommet rundt. Definisjonen på ei alen som avstanden fra albuespissen til lillefingertuppen må være et 18-toms alen. Dette er tommelalna, den kortere alna. Alenstikka kan ha vært målt fra armhula til handleddet, igjen et veldig praktisk mål. Men om jeg skal velge mellom de to, hva velger jeg? Hvis jeg holder meg til tommelalna, er konvertering ikke nevneverdig vanskelig: Éi alen à 18 tommer blir lik halvannen fot à 12 tommer, ergo er tre fot lik to alen. Det berømmelige femfotssteget man har i D&D blir knotete: 3 1/3 alen. Men hva med reiselengder? Hvis landmila var 18 000 alen og denne alna var 18 tommer à 2,63 cm, får man ikke da at ei landmil var 8 531 meter? Alle kildene jeg kommer over oppgir landmila til ca. 11,3 km ut fra 18 000 alen. Faktisk var den nordnorske mila enda lengre: Av den [finnmarkske milen] skulle det gå tre på én dansk m[il]; den nordlandske skulle være noe lenger [sīc]. (Norsk historisk leksikon: Mil.) Siden ei dansk mil var satt til 12 000 alen, følger det at den finnmarkske mila må ha vært rundt 36 000 alen, altså nærmere 2 1/2 moderne norsk mil – og den nordlandske mila var enda litt lenger!

Men jeg holder meg til mila på 18 000 alen, og en fjerding som var en fjerdedel av ei mil. Jeg velger også å sette alna til to fot à 12 tommer. Med en tomme på 2,6333 cm, får man da følgende:

Lengde på distansemål
fot alen fjerding rast (land)mil
Hvis 1 tomme = 2,6333 cm, og 1 fot = 12 tommer, og 1 alen = 24 tommer.
Jamfør Store norske leksikon: Én rast tilsvarte omtrent en norsk landmil, som var lik 11,295 km.
fot 1 1/2 1/9000 ≈1/36000 1/36000
alen 2 1 1/4500 ≈1/18000 1/18000
fjerding 9 000 4 500 1 ≈1/4 1/4
rast ≈36 000 ≈18 000 ≈4 ≈1 ≈1
(land)mil 36 000 18 000 4 ≈1 1

Reisedistansar i HackMaster og Dungeons & Dragons 3.5

Forflyttingsoversikt, handkalligrafert av Tor-Ivar Krogsæter
Forflyttingsoversikt, HackMaster, handkalligrafert av Tor-Ivar Krogsæter

For rolle­spillere er det mest interes­sante hvor langt man kommer seg per time. Ulike rolle­spill­system har ulike tabell­er for dette, så jeg tar her med det som er mest rele­vant for meg: HackMaster og Dungeons & Dragons 3.5. Bakgrunnen for disse tabellene er avstandene som diskutert over, men én viktig ting til er med i tankegangen, inspirert av det faktum at Kingdoms of Kalamar, kanskje den mest detaljerte kampanjesettinga som noen gang har vært laget, tar utgangspunkt i jordas faktisk fysiske proporsjoner. Med andre ord er det et reelt atlas der man måler avstander i antall bueminutt.

Men hva er egentlig et bueminutt? Jorda deles inn i 180° øst og vest og 90° nord og sør. Systemet er seksagesimalt, altså sekstitallsbasert, så det er 60 (bue)minutter i én grad og 60 (bue)sekunder i ett (bue)minutt. I Norge i eldre tid delte man videre sekundet i 12 linjer (eller strå) og linja i 12 skrupler. Men astronomisk førte man det i gammel tid i sekstideler hele veien. Dette kan oppsummeres slik:

Grader, minutter, sekunder, linjer og skrupler i norske lengdemål
  • 1 grad: 1° = 60′ = 3 600″ = 43 200‴ = 518 400⁗
  • 1 minutt: 1′ = 60″ = 720‴ = 8 640⁗
  • 1 sekund: 1″ = 12‴ = 144⁗
  • 1 linje: 1‴ = 12⁗
  • 1 skruppel: 1⁗
Grader, minutter, sekunder, linjer og skrupler i gammel astronomi
  • 1 grad: 1° = 60′ = 3 600″ = 216 000‴ = 12 960 000⁗
  • 1 minutt: 1′ = 60″ = 3 600‴ = 216 000⁗
  • 1 sekund: 1″ = 60‴ = 3 600⁗
  • 1 ters: 1‴ = 60⁗
  • 1 kvart: 1⁗

Hvis du skulle ha behov for å skrive tegnene i Writer/Word eller HTML, er kodene for dem som følger:

  • U+2032: prim, &prime;
  • U+2033: sekund, &Prime;
  • U+2034: ters, &tprime;
  • U+2057: kvart, &qprime;
  • U+2035: omvendt prim, ingen kortnavn
  • U+2036: omvendt sekund, ingen kortnavn
  • U+2037: omvendt ters, ingen kortnavn
  • Omvendt kvart er ikke definert

Feil fra tidligere, kvart på U+2054, er her rettet til U+2057 den 23.7.2023.

For å taste disse i LibreOffice eller Microsoft Office, skriv inn den heksadesimale tallkoden, for eksempel 2032, og trykk deretter Alt + X.

Faktisk ser man av Florian Cajoris A History of Mathematical Notations bind 1 s. 216 at sekstitallssystemet var tenkt å kunne strekkes i begge retninger ad īnfīnītum med eksempelet 49‶‶36‷25‶15‵1°15′2″36‴49⁗, altså 49·36·25·15·1,15·2·36·4960: omtrent 13 179 889,016 949 2 hvis jeg gjorde det riktig i Calc.

Bueminutter og buesekunder i rollespil

Én ekvatorgrad på jorda vår er 111 324 meter. Ei landmil har vi videre til 11 295 meter. Det betyr, tilfeldigvis, at det går cirka 10 landmil på én ekvatorgrad (siden (111 324 ∕ 11 295 ) ≈ 9,85). Det er kjempepraktisk! Hvis man da har for eksempel 5 cm på én grad, er en halv centimeter éi landmil. Videre får man at når ei engelsk mil er lik 1 609,344 meter, så får man med 100 engelske mil på 160 934 meter og 15 landmil på 169 425 meter, et avvik på bare 5,28 %.

Med denne bakgrunnskunnskapen innså jeg at jeg kunne få langt bedre måleenheter. Nesten ingen nordmenn har noe forhold til hva ei engelsk mil er, men spør en nordmann hvor langt han skal gå tur, så kan han fort si at han klarer fire mil i godt terreng og tre i tungt. Fjerdingen er dermed veldig praktisk; for å sette det i kontekst til spillerne, si at fjerdingen er ei kvart mil, altså omtrent to-og-en-halv kilometer. Spillerne mine skjønte dette intuitivt, og jeg satte derfor opp følgende konverteringsmatrise med formålet å ha gode, forutsigbare størrelser:

Konverteringsmatrise:
engelske mil til norske landmil
Engelsk mil Fjerding Landmil
Avvik engelsk mile : norsk landmil: −5,01 %.
Avvik norsk landmil : engelsk mile: +5,28 %.
100 60 15
 75 45 11 1/4
 50 30  7 1/2
 45 27  6 3/4
 40 24  6
 37 1/2 22 1/2  5 5/8
 35 21  5 1/4
 32 1/2 19 1/2  4 7/8
 30 18  4 1/2
 27 1/2 16 1/2  4 1/8
 25 15  3 3/4
 22 1/2 13 1/2  3 3/8
 20 12  3
 17 1/2 10 1/2  2 5/8
 15  9  2 1/4
 12 1/2  7 1/2  1 7/8
 10  6  1 1/2
  7 1/2  4 1/2  1 1/8
  5  3    3/4
  2 1/2  1 1/2    3/8
  1  3/5    3/20
Forklaring

Den korte og greie for­klar­inga på tabell­en er denne: 5 engelske mil til­svarer 3 fjerd­inger; 20 engelske mil til­svarer dermed 3 land­mil. Så hvis du får opp­gitt i even­tyr­et ditt at reisen er 132 miles, er svaret enkelt: 100 miles er 15 land­mil, 30 miles er 4 1/2 land­mil og de siste 2 miles tar du i fjerd­ing­er, så siden 20 miles er 12 fjerd­ing­er, så er 2 miles 1,2 fjerd­ing­er; siden vi tar fjerd­ing­ene kun i halve en­het­er, blir der­med 132 miles lik 19 3/4 land­mil. Jeg hadde nok svart med at Det er nokså eksakt 20 mil. Poeng­et er å få prak­tiske lengd­er, med mindre det er behov for denne nøyaktig­heta der Hack­Master legger opp til det.

I rent praktisk bruk betyr dette ganske enkelt at jeg tegner kart i mil eller fjerdinger, avhengig av hvor langt de skal reise. Et lokalt kart de arbeider med nå, har jeg tegnet opp i fjerdinger. Den gode, gamle hexcrawl-er’n er dermed ikke død! I kartet som jeg har tatt med, kan du se hvordan linjene som er tegnet opp av Fantasy Grounds er tilpasset linjalen jeg tegnet til kartet. Jamfør reglene i HackMaster kan de forflytte seg 24 fjerdinger på én dagsreise på hesteryggen på prærie eller eng, altså omkring 2 1/2 fjerding i timen. Jeg kombinerer dette med klokketillegget som jeg bruker i Fantasy Grounds, slik at hvis de forflytter seg ett heksagon (én fjerding) i uansett retning, så vet jeg at de har brukt 12 minutter på å ri. Hvis jeg vil at de skal tilbakelegge større avstander, altså mer strategisk forflytting, bruker jeg ganske enkelt et kart som er opptegnet i landmilsavstander i stedet, og som jeg nevnte over: seks bueminutt blir dermed éi landmil.

Mappa Sabuðenis, hexcrawl, av Tor-Ivar Krogsæter
Utsnitt av kartet mitt, Mappa Sabuðenis, som HackMaster fēminae χᾰ́ους driver på på nå. Legg merke til at rutene er sekskanter på størrelse med linjalen jeg har til venstre. Linjalen ble for øvrig laget med skyvelær; jeg brukte spissene på skyvelæret til å markere avstandene, som jeg så tegnet opp med linjal og tusj.

Forflyttingsskjema

Så, endelig, til det viktigste av alt her, den store forflyttingstabellen som jeg hadde bilde av lenger opp. Det følger her to tabellgrupper: Den første er tabellene jeg har laget til HackMaster, som deler inn terrenget i sletter, åser, fjell, og myrer og skiller mellom ni typer terreng (brulagt, jordvei, sti, prærie/eng, ørken/goldt, skog (åpen, vanlig, tett) og frossen/steinete), og videre tre typer forflytning (med lett eller vanlig hest, med kamel, med kjerre eller vogn, eller til fots med lett bør, eller letende eller med tung bør). D&D-tabellen deler forflytting opp litt annerledes: etter størrelse, terrengtype og transporttype. Jeg skal ta med begge tabellgruppene her nedenfor.

HackMaster

I HackMaster regner man, jamfør KoK, én dagsreise for å være ti timer aktiv reisetid. Dette er to timer mer enn i D&D. Den brukbart observante leseren legger nok også merke til at det er langt mer detaljerte tabeller her enn i D&D. Det har sine fordeler og ulemper; jeg synes generelt sett at det fungerer godt.

Til lange reiser bruker jeg kun mil og ignorerer kompliserte brøker. Grunnen til at brøkene blir så komplekse, er på grunn av detaljgraden som er brukt i de engelske skjemaene. Tenk praktisk; når noen spør deg om avstanden på norsk, sier du gjerne noe à la Det er nå rundt ei fem og ei halv mil eller noe i den duren; dette duger fint her òg i rollespilldelen av opplegget. Men for min egen del, når jeg vil ha dem av gårde på reise og planlegge tid, etc., har jeg funnet at det å ha såpass detaljerte skjema faktisk er til veldig god hjelp … til å tyne livskiten ut av dem.

Siden tabellen opprinnelig ble tegnet og skrevet på nynorsk, gjør jeg det her òg.

Forflyttingsskjema, fjerdingar og landmil, på sletter
Dyr Køyretøy Til fots
Vegtype Hest lett/vanleg Kamel Kjerre/vogn Lett bør Leitande / tung bør
Jamfør Kingdoms of Kalamar bind 1 side 87.
Brulagd 30 7 1/2 24 6 18 4 1/2 15 3 3/4 7 1/2 1 7/8
Jordveg 30 7 1/2 24 1/2 6 15 3 3/4 15 3 3/4 7 1/2 1 7/8
Stig 24 6 19 1/2 4 7/8 12 3 12 3 6 1 1/2
Prærie/eng 24 6 19 1/2 4 7/8  6 1 1/2 12 3 6 1 1/2
Ørken/goldt 24 6 19 1/2 4 7/8  9 2 1/4 12 3 6 1 1/2
Skog, open 15 3 3/4 10 1/2 2 5/8  3   3/4 12 3 6 1 1/2
Skog, vanleg  6 1 1/2  4 1/2 1 1/8  0 0  6 1 1/2 3   3/4
Skog, tett  1 1/2   3/8  1 1/2   3/8  0 0  3   3/4 1 1/2   3/8
Forflyttingsskjema, fjerdingar og landmil, i åsar
Dyr Køyretøy Til fots
Vegtype Hest lett/vanleg Kamel Kjerre/vogn Lett bør Leitande / tung bør
Jamfør Kingdoms of Kalamar bind 1 side 87.
* For køyretøy må stigen vere brei nok til at to kjerrer/vogner kan passere attmed kvarandre; viss ikkje er terrenget igjennomtrengjeleg der. Dette er ikkje eit problem på sletter.
Brulagd 30 7 1/2 24 6 12 3 12 3 6 1 1/2
Jordveg 30 7 1/2 24 6  9 2 1/4 12 3 6 1 1/2
Stig* 24 6 19 1/2 4 7/8  6 1 1/2 10 1/2 2 5/8 6 1 1/2
Prærie/eng 24 6 19 1/2 4 7/8  3   3/4 10 1/2 2 5/8 6 1 1/2
Ørken/goldt 24 6 19 1/2 4 7/8  4 1/2 1 1/8 10 1/2 2 5/8 6 1 1/2
Skog, open 15 3 3/4 10 1/2 2 5/8  1 1/2   3/8  9 2 1/4 4 1/2 1 1/8
Skog, vanleg  6 1 1/2  4 1/2 1 1/8  0 0  6 1 1/2 3 3/4   3/4
Skog, tett  1 1/2   3/8  1 1/2   3/8  0 0  3   3/4 1 1/2   3/8
Forflyttingsskjema, fjerdingar og landmil, til fjells
Dyr Køyretøy Til fots
Vegtype Hest lett/vanleg Kamel Kjerre/vogn Lett bør Leitande / tung bør
Jamfør Kingdoms of Kalamar bind 1 side 87.
* For køyretøy må stigen vere brei nok til at to kjerrer/vogner kan passere attmed kvarandre; viss ikkje er terrenget igjennomtrengjeleg der. Dette er ikkje eit problem på sletter.
Brulagd 24 6 21 5 1/4 9 2 1/4 9 2 1/4 4 1/2 1 1/8
Jordveg 18 4 1/2 15 3 3/4 6 1 1/2 9 2 1/4 4 1/2 1 1/8
Stig* 15 3 3/4 12 3 3   3/4 9 2 1/4 4 1/2 1 1/8
Skog, open  3   3/4  3   3/4 0 0 6 1 1/2 3   3/4
Skog, vanleg  1 1/2   3/8  1 1/2   3/8 0 0 6 1 1/2 3   3/4
Skog, tett    3/5   3/20    3/5   3/20 0 0 3   3/4 1 1/2   3/8
Frosen/steinate  0  0  0 0 0 0 3   3/4 1 1/2   3/8
Forflyttingsskjema, fjerdingar og landmil, i myrer
Dyr Køyretøy Til fots
Vegtype Hest lett/vanleg Kamel Kjerre/vogn Lett bør Leitande / tung bør
Jamfør Kingdoms of Kalamar bind 1 side 87.
* For køyretøy må stigen vere brei nok til at to kjerrer/vogner kan passere attmed kvarandre; viss ikkje er terrenget igjennomtrengjeleg der. Dette er ikkje eit problem på sletter.
Brulagd 30 7 1/2 24 6 18 4 1/2 15 3 3/4 7 1/2 1 7/8
Jordveg 30 7 1/2 24 6 15 3 3/4 15 3 3/4 7 1/2 1 7/8
Stig* 22 1/2 5 5/8 18 4 1/2  9 2 1/4  9 2 1/4 4 1/2 1 1/8
Skog, open  3   3/4  3   3/4  0 0  6 1 1/2 3   3/4
Skog, vanleg  1 1/2   3/8  1 1/2   3/8  0 0  3   3/4 1 1/2   3/8
Skog, tett  0 0  0 0  0 0  1 1/2   3/8   3/5   3/20
Dungeons & Dragons 3.5

I D&D starter man med to tabeller: én som viser forflytningsevne per time, og én som viser forflytningsevne per dag; sistnevnte er ganske enkelt timer ganger åtte. Hvis jeg bruker konverteringsmatrisen fra HackMaster, som er laget med økninger à 2 1/2 miles, får jeg disse tabellene, med mange ugunstige (til rent praktisk bruk) brøker, om enn det er riktig:

Forflyttingsskjema, engelske mil, fjerdingar og landmil
Grunnverdier timesmarsj
Grunnfart
15 fot 20 fot 30 fot 40 fot
Gangfart Miles Fjerdingar Landmil Miles Fjerdingar Landmil Miles Fjerdingar Landmil Miles Fjerdingar Landmil
Marsj 1 1/2   9/10   9/40 2 1 1/5   3/10 3 1 4/5   9/20 4 2 2/5   3/5
Springmarsj 3 1 4/5   9/20 4 2 2/5   3/5 6 3 3/5   9/10 8 4 4/5 1 1/5
Løping — — — — — — — — — — — —
Forflyttingsskjema, engelske mil, fjerdingar og landmil
Grunnverdier dagsmarsj
Grunnfart
15 fot 20 fot 30 fot 40 fot
Gangfart Miles Fjerdingar Landmil Miles Fjerdingar Landmil Miles Fjerdingar Landmil Miles Fjerdingar Landmil
Marsj 12 7 1/5 1 4/5 16 9 3/5 2 2/5 24 14 2/5 3 3/5 32 19 1/5 4 4/5
Springmarsj — — — — — — — — — — — —
Løping — — — — — — — — — — — —

Oppsummering

Jeg tror det kan være vel verdt å ta en kikk på D&D ved ei seinere anledning og lage ei tilsvarende konverteringsmatrise for det, der fjerdingene står i et enkelt forhold til den engelske mila og man da med letthet kan konvertere mellom systemene. Jeg har et avvik på ca. 5 % i matrisen jeg lagde til Hakkemeister, så noe tilsvarende er helt akseptabelt i D&D også; det kommer i så fall som ei oppfølging på denne posten. Jeg håper nå uansett at du fant noe nyttig i dette. For min del har spillet, kommunikasjonen, endret seg totalt med å ta i bruk fjerdinger og landmil. Kilometer og meter er uakseptabelt for meg, for det blir så ahistorisk. Derfor bruker jeg heller fot, steg, famner, fjerdinger og landmil når jeg beskriver verden til spillerne, og etter mi erfaring gir det økt innlevelse og økt spilleglede. Lykke til!

Lagt inn av Canned Man kl. 13:49 0 kommentarer
Etiketter: , , , , , , , ,
Abonner på: Innlegg ( Atom )