Cicero om liding, sjølvdrap og aksept

Cato frå Uthica, statue på Louvre, frå Wikimedia Commons. Klikk på biletet for å sjå heile.

Eg held fram med omsetjingane mine, og har her ein ny passasje frå Cicero, men denne gongen frå Ciceros filosofiske verk Om det høgste gode og vonde. Teksten er det viktigaste, so eg går rett på sak:

Utdrag frå Cicero sitt verk Dē fīnibus bonōrum et malōrum bok 1, del 15.49

[49] Eadem1 fortitūdinis ratiō reperiētur. Nam neque labōrum perfūnctiō neque perpessiō dolōrum per sē ipsa allicit nec patientia nec assiduitās nec vigiliae nec ea ipsa, quae laudātur, industria, nē fortitūdō quidem, sed ista sequimur, ut sine cūrā metūque vīvāmus animumque et corpus, quantum efficere possīmus, molestiā2 līberēmus. Ut enim mortis metū omnīs quiētae vītae statūs perturbātur, et ut succumbere dolōribus eōsque humilī animō inbēcillōque ferre miserum est, ob eamque dēbilitātem animī multī parentēs, multī amīcōs, nōn nūllī patriam, plērīque autem sē ipsōs penitus perdidērunt, sīc rōbustus animus et excelsus omnī est līber cūrā et angōre,2 cum3 et mortem contemnit,4 quā quī affectī sunt in eādem causā5 sunt, quā ante quam nātī, et ad dolōrēs ita parātus est,‡ ut6 meminerit maximōs morte fīnīrī, parvōs multa habēre intervā̯lla7 requiētis, mediocrium8 nōs esse dominōs, ut, sī tolerābilēs sint, ferāmus, sī minus,9 animō aequō ē vītā, cum ea nōn placeat, tamquam ē theātrō exeāmus. Quibus rēbus intellegitur nec timiditātem ignāviamque vituperārī nec fortitūdinem patientiamque laudārī suō nōmine, sed illās reīcī, quia dolōrem pariant, hās optārī, quia voluptātem.

Den sjølvsame forteljinga skal bli erfart om mot. For verken utføringa av arbeid eller å utstå liding er tillokkande i seg sjølv, heller ikkje verken tålmod eller iherdigskap eller vaktsamheit, eller den dygda, som vert lovprisa, verksemd, og sjølv ikkje eingong mot; men me jagar desse [dygdene] for at me skal få leve* utan uro og frykt, og – so langt me kan gjere det [slik] – for at me skal få fri sjela og lekamen [vår] frå ubehag. For med frykta for å døy blir alt av ro og livstilstand forstyrra, og å slik bøye seg for smerte og bere det med audmjukt og svakt sinn er sørgjeleg; og på grunn av slik ei svekking av sjela har mange forsmådd mangfaldige foreldre, mangfaldige venar, sjølv fedrelandet, og mange [har] til og med fullstendig [forsmådd] seg sjølve! Slik er ei robust og opphøgd sjel heilt ottefri og sorgfri,† for ho‡ foraktar sjølve dauden på det viset som dei som er tekne av den same omstenda er på det viset som førenn dei var fødte;§ og ho er førebudd soleis på smerter, at ho minnast at dei største [smertene] vert avslutta med dauden, at mindre [smerter] har mange opphald med ro, at dei av middelmåtig [karakter] ikkje lar seg herske over; at – viss dei er uthaldbare – kan me tole dei; at i motsatt fall, med tilfreds sjel kan me frå livet – når det ikkje er oss til behag, like so vel som frå teateret – fare ut frå det. Med desse tinga blir det forstått at otte og feigskap ikkje klandrast, djervskap og uthald prisast ikkje i seg sjølve; men at førstnemnde blir vanda av di det valdar smerte, [og] det andre blir trådd etter av di det [skaffar] nyting.

Notar

1. Adverbforma eādem er mogleg («Forresten skal forteljinga om mot bli erfart»), men den er særs usannsynleg, både ut frå vanleg struktur (det at ein khiastisk skytar genitivet mellom) og ut frå kontekst (det at han i det forutgåande har forklart andre samanhenger som tematikken gjeld i). Attende til teksten.

2. Ablātīvus sēparātīvus. Attende til teksten.

3. Her konjunktiv med indikativ. L.o.: cum² (quom, quum), konj. I temporalt [–––] c m. ind. siden; nondum centum anni sunt cum lata lex est; multi anni sunt cum Fabius in meo aere est (det er alt for mange år at F. har vært dvs.: F. har alt mange år vært). Attende til teksten.

4. Sjå Sen. ep. 30.14. Reis, J. S. (red.) (M. Tulli Ciceronis : De finibus bonorum et malorum : Libri I, II, Cambridge University Press, 1925: 74) seier vidare: maximos morte finiri: The native Italian was averse to suicide: this is strongly shown by the fact that the collegia tenuiorum regard all suicides as infames: see Waltzing les corp. professionnelles, I, p. 267 sq., where it is pointed out that Roman lawyers recognized suicide as justifiable in some cases. The Stoic view of the worthlessness of life induced suicide: Sen. d. I, 6, 6 contemnite dolorem: aut solvetur aut solvet. Epicurus ap. Plut. de aud. poet. p. 36 b οἱ μεγάλοι πόνοι συντόμως ἐζάγουσιν, οἱ δὲ χρόνιοι μέγεθος οὐκ ἒχουσιν, and id. non posse suaviter vivi, p. 1103 e ὁ γὰρ πόνος ὁ ὑπερβάλλων συνάψει θανάτῳ: see also passages quoted in n. on § 40 (mors). Plutarch in the former passage quotes a line of Aeschylus: θάρσει· πόνου γὰρ ἄκρον οὐκ ἔχει χρόνον. Also Marc. Aurel. 7, 33 περὶ πόνου· τὸ μὲν ἀψόρητον ἐζάγει· τὸ δὲ χρονίζον, φορητόν; id. 7, 64. Attende til teksten.

5. Reis (1925: n. 9 s. 74): in eadem causa: this use of causa, meaning ‘circumstances,’ is not uncommon. The words in ead. c. occur in Caec. 38 and Off. 1, 112 (but in the latter passage only in inferior mss.); Caes. B.G. 4, 4, 1; Sen. d. 4, 19, 5. Attende til teksten.

6. Her konsekutiv, jf. NS.227.J.3: a. konsekutiv ’(så) att’ i adverbialsatser: § 228,1. NS.228.1: I den överordnade satsen står ofta ett korrelat, som hänvisar på ut-satsen: ita, sic så, på sådant sätt, tam så (mycket), adeo till den grad, talis sådan, tantus så stor, tot så många. Även is och hic användas i betydelsen ’så stor, sådan’ (jfr § 162,3). Efter sådana korrelat översättes ut med ’att’. Sjå og n. 4 over. Attende til teksten.

7. intervallum: OLD, Forcellini, L.o.; intervāllum: L&S, Steinnes. Attende til teksten

8. Sjå †. Attende til teksten.

9. L.o.: minus [–––] c ikke, i forbindelsene: si minus (om ikke, i motsatt fall) […]. Attende til teksten.

Her er det ein konjunktiv i den latinske teksten, men begge desse blir betre omsett til norsk med den same ønskjetenkinga med å bruke ein futurum med eit ekstra hjelpeverb. Attende til teksten.

Eigenleg «fri frå otte og frå sorg», men denne måten å skrive det på kling betre på norsk. Ikkje alle samansette ord i norsk kan omsetjast til genitivskonstruksjonar. Attende til teksten.

I norsk er ‹sjel› hokjøn; i latin er ‹animus› hankjøn; derav får me parātus est, ikkje parāta est. Attende til teksten.

ɔ: For sjela foraktar sjølvaste dauden på same viset som dei som er ufødte foraktar dauden. Attende til teksten.