Historikaren likar ikkje berre fotnoten, han treng han. I gode trykksaker ser ein gjerne fleire korte fotnotar på éi line, men det lèt seg ikkje gjere i ein vanleg teksthandsamar, gjer det vel? Faktisk, jo, men det er med å trikse litt, og det har per no nokre avgrensingar. Her forklarar eg kva eg gjorde og kva eg ikkje har funne ei løysing på enno.
Eg har skrive om fotnotar eit par gongar før. Den mest utfyllande posten er Typografi Ⅵ: Fotnotetegn, super- og subskript, der eg tek for meg frå start til slutt korleis ein formaterer fotnoteteikn typografisk riktig.
Fotnoten er verktøyet historikaren nyttar for å underbyggje saka si; uten fotnoten, ingen historiefagleg tekst. (Ja, ein kan jo nytte sluttnotar, men … Nei, lat meg no slippe å bla fram og attende.) Fotnoten til historikaren tener ei større sak enn berre å vere referanseapparatet, slik han ofte kan vere i andre typar tekstar; i fotnoten kjem historikaren gjerne med små utfyllande forklåringar som ikkje eigenleg treng å ståd i sjølve teksten, men som likevel kan vere nyttige å få sagt – som ein parentesmerknad, men ikkje fullt so høgt. Sjølvsagt nyttar me han til reine referansar òg, men for oss er han meir enn det.
I biletet frå boka ser ein korleis ein kan gjere det i ein profesjonell trykksak. Her er plassen utnytta maksimalt, men utan å vere samantrykt; brødteksten får den plassen han vil og korte fotnotar som berre har med kort referanseinformasjon blir sette ihop so dei ikkje tek opp unødig plass. So korleis i all verden får ein gjort det i ein vanleg teksthandsamar? (Ja, eg veit at teksthandsamar ikkje er normert, men som eg meinar eg har nemnd tidlegare: bokmål «å behandle» er helst «å handsame» på nynorsk, dermed teksthandsamar. Nokon må byrje å nytte ordet, so det kan like gjerne vere eg.) Som kjend for dei som har skrive akademiske tekstar, set ein inn fotnoten med referanseapparatet i teksthandsamaren sin. Programmet set inn eit fotnoteanker, og nedst på sida dukkar det same talet opp, men kvart av desse tala kjem på ei eiga line. Det kan vere svært ugunstig viss ein treng eit særleg grundig noteapparat ein stad.
Nedom her skal eg kort syne kva som er vanleg praksis og so syne og forklåre korleis eg endra det, so du kan gjere det same, om du skulle ønskje det til tekstane dine.
Vanleg fotnoteplassering
Bilete: Tor-Ivar Krogsæter © 2024.
I biletet til høgre (Figur 2) ser ein korleis det vanlegvis ser ut i ein tekst ein sjølv skriv i teksthandsamarar som Word, OpenOffice og LibreOffice. Det er ingen funksjon som gjer det mogleg å få dei attmed kvarandre. Lina er kort, notane står nedom kvarandre og utnyttinga av den loddrette flata på arket er dårleg. Dette er ikkje gunstig når det blir eit omfattande noteapparat.
Eg har no nyleg hatt gleda av å korrekturlese ein doktorgrad i historie om dei norske kommandosoldatane i № 5 Norwegian Troop Inter-Allied Commando. Dei som kjenn slekta vår, veit at gamalonkel Ludvik (mor sin bror) var blant dei. Eg laga ei eiga fil der eg skreiv meir utfyllande kommentarar, og der la eg til fotnotar som markerte kva side eg teksten var på i originalen. Desse notane markerte eg med den tradisjonelle serien: *, †, ‡, §, ¶; kommentarar til teksten markerte eg på vanleg vis med tal. Men på ei av sidene enda eg opp med ti slike merker nedover som då tok opp 178′ loddrett tekstplass. Då fann eg ut at eg måtte finne ein betre måte å gjere det på, og i Figur 3 ser du korleis det blei.
Metoden eg nytta
Det fyrste du må gjere er å lage ein ny avsnittsstil for fotnotar. I LibreOffice, høgreklikk avsnittsstilen Fotnote og vel Ny …; då lagar du ein ny stil som arvar alt frå Fotnote-stilen din. I det nye vindauget er det ikkje so mykje du treng å endre på, faktisk bør alt vere som det er, med to unntak: Du må gjeve den nye stilen eit unikt namn og du må leggje inn nokre tabulatorar. I den fyrste fana (Handsamar (nynorsk) / Organiser (bokmål)) gjev du stilen din namnet du ønskjer, t.d. «Fotnote, 2 merker». Gå deretter til fana Tabulatorar.
Stildefinisjon
I det følgjande tek eg utgangspunkt i eit vanleg A4-ark som er 49,61 pica breitt og som har sidemargar på 4 pica, altso eit tekstområde på 41,61 pica. I tabellen under er namnet det eg gav fotnotestilane mine. Tabulatormerka er alle i pica; merke a er start fotnotenummer og merke b er start tekst.
| «Fotnote, x» | Tab 0 | Tab 1a | Tab 1b | Tab 2a | Tab 2b | Tab 3a | Tab 3b | Tab 4a | Tab 4b |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Alle måla er i pica og runda av til to desimalar, so 20,805 ≈ 20,81 pica. | |||||||||
| 2 merke | 2,00 | 20,81 | 22,81 | ||||||
| 3 merke | 2,00 | 13,87 | 15,87 | 27,74 | 29,74 | ||||
| 4 merke | 2,00 | 10,40 | 12,40 | 20,81 | 22,81 | 31,21 | 33,21 | ||
| 5 merke | 2,00 | 8,32 | 10,32 | 16,64 | 18,64 | 24,97 | 26,97 | 32,29 | 34,29 |
Viss du vil spare deg litt ekstra tid, hugs at du kan setje kvar av stilane til å arve kvarandre; då treng du berre å definere dei nye tabulatorane for den neste stilen, heller enn kvar einskild ein.
Gjennomføring
Fleire plassar her syner eg til at eg har lagt inn ein tastatursnarveg, ein hurtigtast. For å gjere det, klikk Verktøy → Tilpass … og vel deretter Tastatur-fana. Her kan du leggje inn snarvegane dine. Dei viktigaste som eg nyttar til dette er:
- Ctrl + F2: Kryssreferansevindauget.
- ⇧ + F10: Set inn fotnote.
- Ctrl + ⇧ + F10: Vel fotnote-vindauget (Fotnotar og
sluttnotar …)
Det neste er å setje inn merka. Den fyrste fotnoten set du inn på nesten vanleg vis, men i stedet for å setje inn automatisk fotnote, set han til sjølvvalt teikn. Eg har laga meg hurtigtasten ⇧ + F10 for vanlege fotnoter og Ctrl + ⇧ + F10 for å åpne fotnote-menyen. Du finn han òg via Set inn → Fotnote og sluttnote⯈ → Fotnotar og sluttnotar …. I Teikn, tast stjerne (*).
Endre deretter fotnotestilen til t.d. «Fotnote, 4 merker» og set so inn dei øvrige teikna:
- Tast 2020 og deretter Alt + X for †,
- 2021 og Alt + X for ‡,
- § (|§) for § og
- b6 og Alt + X for ¶.
Neste trinn er å legge inn kryssreferansar. Eg har lagt inn ein hurtigtast (Ctrl + F2) for å opne dette; viss du ikkje har den inne, gå via Set inn → Kryssreferanse …. Vel fana Kryssreferansar og i menyen til venstre vel Sett inn referansepunkt. For kvart av teikna som du sette inn sjølv, merk dei og gjev kvart av dei sitt eige namn slik: I feltet Namn gjev du kvar av dei namnet du ønskjer, gjerne etter kva du vil at dei skal peike til. For min del var det sidetalet for eit bestemt delkapittel, so eg kalla dei «Sidetal 37.1», «Sidetal 37.2» osb.
So skal me setje dei inn i teksten. Klikk i Set inn referanse i menyen til venstre og vel Referert tekst. Klikk no i teksten der du ønskjer at referansen skal inn og anten dobbelklikk Referert tekst eller klikk Set inn-knappen. Gå til neste punkt og sette inn neste referanse på same vis til du har plassert alle referansane.
Per no er dei alt for store, so me må omformatere dei til å vere skikkelege fotnoteanker. Dette er enkelt: Merk alle saman (venstreklikk til venstre for den, Ctrl + venstreklikk til høgre for den), hald inne Ctrl medan du gjentek på alle dei andre. Med alle ankera merka, opne teiknstilmenyen (F11, deretter fana Teiknstilar) og dobbelklikk fotnoteanker.
Viss du no ser at teikna ikkje ser bra ut, legg til eit par kommandoar etter skriftnamnet i skriftstilen til fotnoteankera. Viss skrifta er EB Garamond, skal skrifta no seie EB Garamond:sups&ordn. Desse gjer følgjande:
sups: superskripttalordn: superskriptbokstavar og andre ‑teikn
Vidare gå til plassering og fjern teiknforminskinga (den skal stå på 100 %) og senk skrifta til toppen av teikna er på line med overhenget (lina som går opp) på t.d. d eller l. Når det er rett plassert, ser det ut som i Figur 4.
Andre metodar
Det kan vere at du får behov for å sett inn større mengder tekst i spaltar slik som dette. Då kan det vere at ei betre løysing er å setje inn ein bolk. Denne bolken kan du gjeve x kolonnar og stille inn kor mykje luft du vil ha mellom kvar av dei, og vidare stille inn om dei skal vere jamnt fordelte eller ha manuelt innstilt breidde. For å setje inn ein slik bolk, gå via Set inn og klikk Bolk …. Eg har sett denne til hurtigtasten Alt + F2. Ein bolk sorterar teksten som vanleg tekst, men lèt deg få spaltar midt på sida der du ønskjer. Den einaste tingen du ikkje kan gjere, er å justere kor vid denne bolken skal vere; han kjem alltid (slik det no er) til å vere lik den heile og fulle sidetekstbreidda di.
Var det noko som var uklårt? Eller har du kanskje andre idéar til korleis ein kan gjere det? Du må gjerne kome med tips til meg òg; eg blir veldig glad for det.
Ingen kommentarer :
Legg inn en kommentar
Jeg har nå valgt å ta sjansen på å la alle som ønsker få kommentere. For å forhindre uønskede robotkommentarer, har jeg valgt å slå på kommentarmoderering.
Ta hensyn og les over det du har skrevet før du sender det; et lite øyeblikk ekstra kan ofte gjøre verden et lite knepp bedre.